Het huidige maatschappelijk klimaat in Turkije is allesbehalve gunstig voor de Turkse christenen: ze lijken een zondebok te worden die de aandacht moet afleiden van het falen van de regering.
De in Istanboel zetelende oecumenisch patriarch Bartholomaios sprak onlangs bittere woorden. Nadat enkele maanden geleden de Hagia Sophia weer als moskee in gebruik was genomen, werd “ook Chora, dat een van onze mooiste kloosters is, in een moskee veranderd. Beslissingen die haastig werden genomen alsof er in onze steden niet genoeg moskeeën zijn. Deze daden beledigen ons. Ze beledigen onze identiteit, onze geschiedenis en cultuur. Wij kunnen slechts geduldig bidden”.
La Croix International zag in het veranderen van deze kerk van de Heilige Verlosser in een moskee het meest recente teken van een groeiend islamitisch geïnspireerd nationalisme in Turkije. Het blad sprak met een predikant die anoniem wenste te blijven.
Hij stelde dat het veranderen van kerken in moskeeën bedoeld is om “Grieken en Kemalisten” te vernederen: christenen en verdedigers van de seculiere Turkse republiek en de scheiding van godsdienst en staat. De term ‘Kemalist’ verwijst naar Mustafa Kemal Atatür, de stichter van de huidige seculiere republiek Turkije.
Dat de Turkse president Erdogan steeds zijn islamitische en nationalistische achterban op haar wenken bedient, maakt het leven van de christelijke minderheden in Turkije er niet gemakkelijker op. De Hrant Dink Foundation, vernoemd naar de in 2007 vermoorde Armeense journalist, publiceerde onlangs een rapport over hate speech in de media in Turkije.
De stichting concludeert dat Armeniërs, Grieken en Syriërs het meest getroffen worden door hatelijke opmerkingen. In 2019 verschenen er in nationale en lokale Turkse kranten gemiddeld zeventien artikelen per dag waarin deze groepen geschoffeerd werden. Zonder dat dit tot enig ingrijpen van de autoriteiten leidde.
Na de opening van de Hagia Sophia in Istanboel als moskee, noemde de Turkse politicus Halil Ibrahim Gökbulut president Erdogan de “Saladin van de oemmah”. De term is op sociale media wijd verspreid onder sympathisanten van Erdogan.
Zoals bekend is de ‘oemmah’ de wereldwijde gemeenschap van moslims. Erdogan vergelijken met Saladin is echter niet zonder gevaren: Saladin wordt in de hele islamitische wereld immers vereerd als degene die in de twaalfde eeuw de christelijke kruisvaarders verpletterend versloeg. In een bepaald opzicht is deze kwestie tekenend voor het huidige maatschappelijke klimaat in Turkije.
Onverschilligheid voor de relicten van een christelijk verleden is ook een factor van betekenis. Zo werd op 1 september jongsleden de Grieks-orthodoxe St.-Georgiuskerk in Bursa verwoest. Het gemeentebestuur van Bursa had deze kerk vanaf 2006 gerestaureerd, maar moest het gebouw in 2013 afstaan aan een islamitische organisatie. De kerk werd vervolgens zeven jaar lang stelselmatig verwaarloosd.
Vorig jaar nog waarschuwde de gemeenteraad de organisatie die de kerk in beheer had dat deze zo snel rijp zou zijn voor de sloop. Er gebeurde echter niets, tot 1 september: toen ging de kerk daadwerkelijk tegen de vlakte. De beroemde Armeense Mren-kathedraal in oostelijk Turkije dreigt hetzelfde lot te ondergaan.
De Brits-Armeense historica Ara Sarafian stelt dat het uitwissen van de Armeense erfenis in Turkije al in 1915 begon. Door onder meer internet is dit proces echter nu meer zichtbaar. Volgens Sarafian is het in Turkije “de norm om hierbij onverschillig te blijven. Men laat vandalen, schattenjagers en het klimaat hun werk doen”.
Alexander Görlach van de Universiteit van Cambridge waarschuwde onlangs dat “de christenen in Turkije geleidelijk aan een dankbare zondebok worden voor Ankara. Erdogan heeft zich op verschillende fronten misrekend, zoals in Libië en Syrië. Hij zoekt daarom naar iets of iemand die de aandacht kan afleiden”. Volgens Görlach is “de toekomst van de christenen in hun vaderland Turkije allesbehalve zeker”.
Hoe precair de situatie van christenen in Turkije soms is, werd nogmaals duidelijk door het huidige conflict in Nagorno-Karabach. De afgelopen dagen trokken luid toeterende auto’s door Armeense wijken in Istanboel, terwijl er werd gezwaaid met de vlag van Azerbeidzjan.
