Vorige week vrijdag sprak Jan Peter Balkenende tijdens het Prinsjesdagontbijt in Den Haag, een jaarlijkse bezinningsbijeenkomst voor (voornamelijk christelijke) politici en bestuurders. De voormalige premier hield een bevlogen toespraak over duurzame ontwikkeling, waarbij hij ook uitdrukkelijk verwees naar het katholiek sociaal denken en citeerde uit de encycliek Laudato Si’.

Tweeluik

Het maakte indruk; in het geroezemoes achteraf werd meermaals half grappend gezegd: “Kan het CDA hem niet terugvragen als leider?”

Natuurlijk moet je dat met een korrel zout nemen. Bovendien zou een terugkeer van Balkenende heus het antwoord niet zijn op de crisis van de christendemocratie waarover wij deze week in Katholiek Nieuwsblad het eerste deel van een tweeluik publiceren. Je zou zelfs kunnen betogen dat veel problemen van het CDA van nu, een erfenis zijn van het tijdperk-Balkenende.

Diepere crisis

Maar het gaat uiteindelijk ook niet om zijn persoon, noch om louter het CDA. Het gaat om de hele politiek – want een crisis van de christendemocratie is altijd de voorbode van een veel diepere politieke crisis.

Wat de waardering voor Balkenende voedde, was vooral dat zijn speech verfrissend inhoudelijk was. Balkenende sprak niet over het huidige Haagse gekonkel, over de oeverloze formatie, over de breuklijnen in zijn eigen partij, over het onderlinge wantrouwen. Hij zette een doordachte visie neer voor de langere termijn, wars van navelgestaar en de waan van de dag.

Vertrouwen in de politiek

Dat is precies wat velen missen in de huidige politiek. Er zijn serieuze zorgen en onzekerheden voor de toekomst, op wereldschaal, en intussen hobbelt Den Haag van incident naar incident. Imago krijgt structureel voorrang op visie, hapklare soundbites winnen het van doorwrocht en getoetst beleid.

Het vertrouwen in de politiek holt daardoor achteruit, zo bleek deze week nog uit onderzoek van Ipsos, en we hebben net de meest bedompte Prinsjesdag in decennia achter de rug. Niemand had er nog zin in.

Omtzigt

Dat zo veel mensen hun hoop nu vestigen op een eenzame volksvertegenwoordiger die zich net heeft losgemaakt van zijn partij en maandenlang met een burn-out thuis zat, geeft te denken.

Met alle respect en waardering voor Pieter Omtzigt, hij kan ongetwijfeld nog goed werk doen, maar we kunnen en mogen niet van hem verwachten dat hij eigenhandig de verziekte bestuurscultuur doorbreekt. Dat is een recept voor teleurstelling en nog meer cynisme.

Kracht en zwakte

De kracht (en soms tegelijk de zwakte) van de christendemocratie is altijd geweest, dat die zoekt naar bovenpartijdige overeenstemming, ideologische bloedgroepen bijeen kan brengen in gedeelde waarden, visie boven imago kan stellen, compromissen kan sluiten met het oog op het algemeen belang, en verantwoordelijkheid durft aan te gaan voor een rechtvaardig en barmhartig langetermijnbeleid, ook als dat niet direct de populariteitsprijs wint.

Wel is het daarbij steeds de uitdaging om geen kameleon te worden, maar de eigen kleur en ideologische fundamenten te bewaken – en die liggen onvervreemdbaar in de sociale leer van het christendom. Wanneer de christendemocratie in onze streken dat kan hervinden, kan dat wellicht ook een voorbode zijn van een breder politiek herstel.