Boegeroep als de naam van de paus valt, het verwijt van ‘linkse praat’… Waarom wordt het kerkelijke pleidooi voor meer humaniteit in het vluchtelingendebat zo slecht verstaan?

“Heel Europa is Middellands Zeegebied.” Kardinaal Gualtiero Bassetti, voorzitter van de Italiaanse bisschoppenconferentie, kon zijn ergernis maar moeilijk verhullen, eerder dit jaar in een interview met Avvenire.

Bassetti hekelde de neiging van de noordelijke Europeanen om de vluchtelingentoestroom toch vooral als een ‘mediterraan probleem’ te zien. “Ons continent mag niet uit evenwicht worden gebracht en beïnvloed door markteconomische redenaties, zonder te bouwen aan het onmisbare sociale weefsel van het ‘gemeenschappelijke huis’.”

Mis voor migranten

Deze week, op de kop af zes jaar na zijn veelbesproken bezoek aan Lampedusa, sprak paus Franciscus woorden van gelijke strekking tijdens een heilige Mis voor migranten in de Sint-Pieter. “Dit gaat niet alleen over migranten”, beklemtoonde de paus tijdens zijn homilie. We moeten leren vluchtelingen op de eerste plaats als medemensen te zien, mensen die ondanks alle beloften van globalisering geen veilige plek onder de zon gegund lijkt.

“De ‘minsten onder ons’ worden verlaten en bedrogen in de woestijn, de ‘minsten’ worden mishandeld en misbruikt in detentiekampen, de ‘minsten’ zijn overgeleverd aan de golven van een genadeloze zee.”

‘Linkse praat’

Krachtige en heldere woorden, zowel van de paus als van de kardinaal – maar wie hoort ze nog? Op bijeenkomsten van de rechtse Lega van de Italiaanse vicepremier Matteo Salvini klinkt boegeroep zodra Franciscus’ naam hardop genoemd wordt. Ook elders in Europa stoppen populisten, die anders hoog opgeven van ‘christelijke waarden’, koppig de vingers in de oren zodra de Kerk zich uitspreekt over vluchtelingen. Het consistente beroep op de menselijke waardigheid heet dan ineens ‘linkse praat’.

Maar ook links hoort de Kerk niet echt, of luistert selectief. Als de paus slechts instemmend wordt geciteerd wanneer hij iets zegt waarmee men ideologische tegenstanders om de oren kan slaan, blijft ieder kerkelijk appèl aan dovemansoren gericht. De Britse theologe Anna Rowlands geeft deze week in Katholiek Nieuwsblad een scherpe analyse van hoe begrippen uit de katholieke sociale leer selectief worden gekaapt en verdraaid door rechts én links.

Bezorgdheid, teleurstelling en cynisme

Het probleem is dat de hele kwestie zo grondig is gepolitiseerd. Wat logisch is: niemand van ons kan het vluchtelingenvraagstuk (of andere grote sociale kwesties) in z’n uppie oplossen, we voelen ons machteloos en maken het precies daarom het domein van de politieke machten en idealen. Zonder er helemaal gerust op te zijn, want die politici blijken vervolgens ook niet te kunnen toveren. Dat is een recept voor bezorgdheid, teleurstelling en als we niet oppassen cynisme.

Wat de Kerk steeds doet, is de kwestie uit het domein van de politieke systemen en ideologische twist trekken, en het terugbrengen tot de eigenlijke proporties: het directe menselijke appèl van onze naaste in nood. Het is onzin om daar etiketten als ‘links’ of ‘rechts’ op te plakken. Het is katholiek. Punt.

Top in Bari

In februari 2020 is er in het Italiaanse Bari een kerkelijke top over de vluchtelingenproblematiek. Bisschoppen uit de landen aan de Middellandse Zee komen er samen, en ook paus Franciscus zal weer van de partij zijn. Misschien is het goed wanneer ook de bisschoppen uit ons deel van Europa zich voor de top aanmelden. We zijn, de woorden van kardinaal Bassetti indachtig, immers allemaal leden van dezelfde mediterrane Kerk.