“Neem meer tijd, denk na en doe diepgravend onderzoek.” Dat adviseerde viroloog Marion Koopmans onlangs aan collega-wetenschappers én aan journalisten, in een lezenswaardig interview op villamedia.nl.
Het is een onpopulair advies momenteel, zo weet zij zelf ook: we hebben nu immers geen tijd voor omstandig wikken en wegen. In het licht van de coronapandemie hebben we antwoorden nodig, ondubbelzinnige informatie, voortvarend optreden – en rap een beetje.
Hoe begrijpelijk en nodig ook, het gevaar dat deze viroloog signaleert is reëel: we raken gevangen in een maalstroom, een stortvloed van berichten – Koopmans noemt ze smalend “dagkoersen” – en het wordt voor media en publiek steeds lastiger om kaf van koren te scheiden. Wie of wat geloof je nog?
Deze existentiële, zelfs religieuze vraag is dé maatschappelijke en politieke vraag van onze tijd geworden.
Het antwoord ‘we geloven niets of niemand’ wint aan populariteit, en komt in de praktijk neer op ‘we geloven alles en iedereen’. En dus hebben wetenschappers en overheidsinstituten als het RIVM inmiddels een dagtaak aan het ontzenuwen van misleidende, onvolledige en soms ronduit leugenachtige berichten die eindeloos op sociale media rondgepompt worden.
Dat is meer dan vervelend, het is ronduit gevaarlijk. Zo stonden in een ziekenhuis in Breda de telefoons laatst roodgloeiend nadat een vervalst (!) WhatsApp-bericht van een IC-medewerker viraal ging, waaruit ‘Italiaanse toestanden’ zouden blijken. Het personeel van dat ziekenhuis heeft momenteel echt belangrijkere dingen te doen dan het weerspreken van onzinberichten.
Wetenschappers en journalisten hebben een belangrijke taak in het voorkomen en bestrijden van die maalstroom van onwaarheden. Maar laten we wel wezen: iedereen kan zich in digitale tijden tegelijkertijd wetenschapper en journalist wanen, en het tot op zekere hoogte ook zijn. We kunnen immers allemaal van alles opzoeken en verspreiden via internet, en we maken gretig gebruik van die mogelijkheid.
Dat heeft absoluut voordelen, daar niet van, maar laten we daarbij dan ook alsjeblieft onze eigen verantwoordelijkheid niet vergeten. We snappen en accepteren inmiddels allemaal dat we een verantwoordelijkheid hebben voor het indammen van het coronavirus, ook wanneer we zelf niet tot de ‘risicogroep’ behoren.
Evengoed moeten we accepteren dat we een verantwoordelijkheid hebben in het indammen van het virus van de desinformatie. Berichten met spectaculaire claims, berichten die angst, twijfel en paniek zaaien, die de integriteit van bevoegde instanties in twijfel trekken: ze zijn besmettelijk, gevaarlijk en geestelijk ziekmakend.
‘Quarantaine’ betekent letterlijk ‘veertigdagentijd’ – laat het samenvallen ervan betekenisvol zijn; een bezinningsperiode, waarin zin van onzin gescheiden kan worden. Neem tijd, denk na, verdiep je écht voordat je iets voor waar aanneemt en via sociale media verspreidt – de adviezen van viroloog Marion Koopmans gelden voor ons allemaal.
