“Zolang onze regering stil blijft, gaat het bloedvergieten in Gaza door”, hoorde ik laatst zeggen op de radio.

Magisch denken

Ik snap het sentiment, politieke leiders moeten zich natuurlijk ook uitspreken tegen humanitair onrecht. Maar de suggestie dat zulke misstanden als bij toverslag verdwijnen zodra de juiste formule wordt gesproken, lijkt mij een vorm van magisch denken.

Was het maar zo simpel. De enige die echt in zulke vredestichtende toverspreuken lijkt te geloven, is Donald Trump – en zelfs die komt langzaam op zijn potsierlijke zelfoverschatting terug.

Een rol van betekenis?

Vrede vergt meer dan wat leuzen; moeizame processen doorgaans, met steeds kleine stapjes voorwaarts en grote stappen terug. Het Vaticaan leek de Amerikaanse president wel “een betekenisvolle plek” om de vredesonderhandelingen plaats te laten vinden in dat andere grote humanitaire drama met mondiale uitstraling, dat in Oekraïne.

Kan de paus dan soms wél vrede bewerkstelligen waar andere grote wereldleiders dat maar niet voor elkaar krijgen? Over die vraag mocht ik onlangs discussiëren op Radio 1 met hoogleraar internationale betrekkingen Rob de Wijk. Die was sceptisch: welnee, het Vaticaan speelt geen echte rol van betekenis op het wereldpolitieke toneel, vond hij. Hooguit kan het – zoals ieder klein landje – de rol van bemiddelaar spelen omdat het zelf nu eenmaal geen speler is in het spel.

Hocuspocus

Vooropgesteld: ook de paus heeft geen toverstok. Wij katholieken beschikken weliswaar over schitterende formules – en ja, ‘hocuspocus’ is nota bene een verbastering van oude Latijnse miswoorden – maar daarmee veranderen ook wij aartsvijanden niet in beste vrienden. Ook Vaticaanse diplomatie wordt gewoonlijk getekend door grote mislukkingen en – bij de gratie Gods – ook enkele bescheiden succesjes.

Maar ‘gewoon’ een piepklein landje is het Vaticaan allerminst. Deze postzegelstaat onderhoudt officiële diplomatieke relaties met maar liefst 183 landen – beduidend méér dan grootmachten als China en de VS. En al helemaal veel meer dan andere kleintjes als Nederland en België, die zich op het wereldtoneel toch ook graag te ruime schoenen laten aanmeten, maar het met respectievelijk slechts 150 en 116 officiële posten in andere landen moeten doen.

Moreel gezag

Het Vaticaan spreekt met een ongekend en ongeëvenaard moreel gezag, waar ook ons westers-seculiere cynisme maar geen vat op krijgt. De bron van waaruit men spreekt, is consequent het Evangelie, en niet een of ander territoriaal of economisch eigenbelang.

Dan zijn er nog meer praktische voordelen: door een zeer fijnmazig netwerk van priesters, religieuzen en lekengelovigen wereldwijd is dit diplomatieke corps altijd goed op de hoogte van wat er ter plaatse leeft. En het wordt ook onder de wereldse diplomaten geroemd om zijn discretie; een positief neveneffect van het feit dat het Vaticaan geen democratie is waarin volk of parlement een zekere transparantie zullen eisen.

Niet uit te vlakken factor

Daardoor kon het Vaticaan de voorbije decennia effectief bemiddelen in heel uiteenlopende conflicten over de gehele wereld. Hier haalde dat zelden de krantenkoppen, het past niet in ons beeld van dit ‘achterhaalde’ instituut.

Inderdaad, de Kerk is geen ‘geopolitieke machtsfactor’, dat ben ik met Rob de Wijk eens. Maar tussen de wereldmachten, in alle mondiale conflicten van Gaza tot Oekraïne en ook ons minder bekende brandhaarden, is het een niet uit te vlakken factor van blijvende betekenis.