Zomaar een berichtje in De Gelderlander deze week: een Arnhems studentenhuis zorgde voor overlast in de buurt, waarna de huisbaas besloot hekken te plaatsen en camera’s op te hangen in de keuken. De studenten in kwestie klagen nu dat ze zich net gevangenen voelen.

Regeldrift

Zowel studenten als buurtgenoten kwamen in het artikel aan het woord, voor beide partijen kun je als lezer best begrip opbrengen. Maar konden ze niet eerst gewoon eens met elkaar om tafel, denk je onwillekeurig, in plaats van perspectieven uit te wisselen via de krant als het leed al geleden is en de hekken al geplaatst zijn?

Dit lijkt vaker het geval: reguleren gaat vooraf aan communiceren. We signaleren een probleem en knallen er – ongetwijfeld vanuit de beste bedoelingen – een pakket maatregelen, richtlijnen, wetten, procedures en protocollen tegenaan. Ziezo, gat gedicht, niets meer aan doen… Tot er weer water door de kieren sijpelt en er nieuwe regeltjes tegenaan geplakt moeten worden.

Christelijk mensbeeld

“Wij zijn, in de kern, heiligen”, zo horen wij paus Franciscus zeggen. “Maar vervolgens worden wij door onze acties zondaars.” Dit is de basis van een christelijk mensbeeld; een vertrouwen in de Godgegeven goedheid van de mens, en tegelijkertijd een nuchter realisme over onze neiging tot kwaad waar we met onze vrije wil in kunnen meegaan.

Dat laatste maakt wetten en regels nodig, maar als we dat eerste daarbij uit het oog verliezen wordt de wet onbarmhartig. En meer nog: we kennen de wet zelf een goddelijke status toe, we maken van onze menselijke (maat-)regeltjes een afgod tot wie we onze smeekbede richten: “Verlos ons van het kwade.” Maar hekken houden het kwaad niet buiten, regels knijpen de zonde niet uit het hart van de mens.

Luisteren

‘Luister’, is het korte maar krachtige thema voor Wereldcommunicatiedag 2022, zo maakte het Vaticaan onlangs bekend, omdat “communicatie begint bij luisteren”. Dat mag een open deur lijken, maar het is betekenisvol dat dit door de paus wordt beklemtoond aan de start van het wereldwijde synodale proces.

Ook kerkelijke communicatie begint met luisteren, oprecht en met vertrouwen zoeken naar het goede dat mensen beweegt en niet bij voorbaat uitgaan van het slechte.

Illusie

In Duitsland heeft de Kerk al een eigen voorschot genomen op dit proces. Het pijnpunt daar ligt ook precies in dit spanningsveld: het is vanuit het begrijpelijke trauma van recente misbruikschandalen dat de Duitsers hun ‘Synodale Weg’ begonnen, maar het zou een illusie zijn te denken dat nieuwe regels en procedures dat probleem oplossen.

Er zijn goede argumenten te noemen voor het doorbreken van klerikale kerkstructuren, maar het idee dat meer democratische inspraak automatisch leidt tot een Kerk zonder (machts-)misbruik is ronduit naïef. Ook in het politieke domein leidt democratie immers niet per se tot morele verhevenheid – sla de Pandora Papers er maar eens op na. En dat gereguleerd wantrouwen ons geen steek verder brengt, heeft de toeslagenaffaire wel bewezen.