In zijn catechese over het Wees Gegroet Maria, onlangs ook in het Nederlands uitgegeven door Adveniat, breekt paus Franciscus een lans voor een ‘volks’ geloof. Dat doet hij met woorden die opvallend populistisch aandoen: hij plaatst ‘het volk’ lijnrecht tegenover ‘de elite’, en waarschuwt dan ook voor een elitaire Kerk, wars van de ‘normale’ samenleving.
Maar, zo vult de paus direct aan, “als ik het over ‘elite’ heb, verwijs ik niet naar een sociale klasse, maar heb ik het over een zielsgesteldheid”. Die zielsgesteldheid is er een van geestelijke ontworteling, van losgezongen zijn van gemeenschap en traditie.
En daarmee is de populistische woordkeuze van de paus tegelijkertijd een kritiek op het populisme van vandaag – een die trouwens goed aansluit bij de kritiek die politiek filosoof Sybe Schaap uit in zijn recente boek Het wendbare verleden (zie KN 48) juist de ontworteling is een voedingsbodem voor populisme.
Waarbij de grote paradox deze is: zo ‘volks’ als het populisme zich presenteert, zo weinig volks is het in wezen. Alleen al de boegbeelden zijn een veeg teken. Je kunt een multimiljardair als Trump, een Haagse oudgediende als Wilders of gesoigneerde salonkamerintellectuelen als Fortuyn en Baudet immers moeilijk iets anders dan ‘elitair’ noemen.
Maar dat niet alleen: ook het ressentiment waar het populisme op drijft is wezenlijk elitair, in de diepere betekenis die paus Franciscus eraan geeft.
Dat blijkt wel uit het steeds terugkerende refrein dat mensen zich ‘niet gehoord’ zouden voelen. De rechtse publicisten Arnold Karskens en Joost Niemöller willen nu – enthousiast aangemoedigd door Wilders en Baudet – zelfs een omroep voor al die zogenaamd genegeerde zielepieten oprichten, ‘Ongehoord Nederland’.
Menig ‘sociaal’ medium is allang tot de exclusieve echokamer van al deze onfrisse geluiden verworden, maar nog steeds wordt dat waanidee gevoed: ‘we’ worden niet gehoord, ‘ze’ willen niet luisteren… Het is niet de vox populi die daar spreekt, het is het gekrakeel van allemaal verongelijkte eenlingen die vinden dat hun individuele mening een steeds hoger podium verdient.
Aan radicale meningen, aan hatelijke tirades op internet is niets ‘volks’. Wie echt volks is, is bescheidener, gematigder, geduldiger, vrolijker, ja meer geaard en geworteld. Wie volks is, zoekt niet steeds ruzie over (kerk-)politieke kwesties, die plaatst zijn eigen mening niet op een voetstuk, die zwelgt niet in verongelijktheid, die lacht om malle samenzweringstheorieën en haalt de schouders op voor doemdenkerij.
En natuurlijk, misschien is niemand van ons nog echt volks, kennen we allemaal die elitaire zielsgesteldheid uit eigen ervaring, dat gevoel van ontworteling waarin de giftige mening wortel schiet. Maar we kunnen dat geestelijk onkruid ook weer uittrekken in de tuin van onze ziel.
Pastoor Michel Hagen schrijft in zijn overweging in KN deze week dat de Advent een mooie tijd is om letterlijk en figuurlijk ‘op te ruimen’. Dat kan ook gaan om meningen en sentimenten die ons ‘volkse’ geloof en vertrouwen in de weg staan.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
