Het lijkt een weinig hoopgevend thema om een nieuw jaar, een nieuw decennium zelfs, mee te starten: kerksluiting. Toch zetten wij het eerste nummer van 2020 heel bewust in het teken van dat blijvend actuele onderwerp.

Grondig onderzoek

Heel 2019 is de redactie van Katholiek Nieuwsblad druk geweest met dat thema. Dankzij een subsidie van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek konden we investeren in een grondig onderzoek. Wij zijn er het Stimuleringsfonds zeer dankbaar voor.

Ook de talentvolle jonge onderzoeksjournalisten die bij het project betrokken zijn geweest, willen we graag bijzonder bedanken voor hun inzet en creativiteit: Esther Raaijmakers, Caroline Spilt, Michiel van de Kamp en Marinde van der Breggen.

Ingrijpend onderwerp

Zij spraken met tal van deskundigen, verdiepten zich in wetenschappelijke studies, bezochten vele parochies waar een kerksluiting aan de orde van de dag is. De bevindingen die u in de eerste editie van 2020 leest, vormen maar een topje van de ijsberg: op www.kn.nl/onderzoek is nog veel meer te lezen.

Het is, voor ons als team van KN, alvast een boeiend en zeer leerzaam proces geweest. We hebben geleerd hoe ingrijpend en veelomvattend het onderwerp is. Met hoeveel emoties het gepaard gaat, wat het vaak lastig maakt sentiment en redelijkheid uit elkaar te houden.

Hoe moeilijk het bovendien is om je te blijven concentreren op de hoofdzaak, in plaats van je te verliezen in allerlei bijzaken, hoe interessant en relevant ook.

Ongemakkelijke conclusie

Neem de kwestie van de herbestemming van kerkgebouwen. Van meet af aan hebben we gezegd dat we ons daar niet op wilden richten, dat het veeleer over de sociale en economische gevolgen van kerksluiting – en dan met name in plattelandsgemeenten – moest gaan. Maar steeds weer kwamen die gebouwen als eerste (en soms als enige) ter sprake, of we het nu wilden of niet.

Dat, en vele andere constateringen onderweg, leidde ons gaandeweg tot een vrij ongemakkelijke conclusie, waar hopelijk de hele kerkgemeenschap wat van kan leren. Namelijk dat de Kerk helemaal zo belangrijk niet is voor de dorpsgemeenschap als wij aanvankelijk dachten of hoopten.

Toen wij vorig jaar startten met het onderzoek, hoopten wij aan te tonen dat het verdwijnen van de parochies onverwachte en verstrekkende gevolgen zou hebben voor lokale gemeenschappen.

Maar de onverwachte conclusie was dat dat reuze meeviel. Veel functies die de parochie ooit had, worden verrassend moeiteloos en geruisloos overgenomen door anderen. Het dorp anno 2020 kan het prima zonder kerk stellen.

Rol godsdienst niet uitgespeeld

Dat wil allerminst zeggen dat de rol van godsdienst als dusdanig uitgespeeld is. Geen enkele gemeenschap kan het uiteindelijk stellen zonder Kerk met een hoofdletter, zonder perspectief op het hogere, het eeuwige – daarvan zijn we nog steeds overtuigd.

Maar die Kerk zal zich wel grondig moeten bezinnen op de vraag hoe zij het boek van het Evangelie openhoudt in tijden dat veel kerkdeuren noodzakelijkerwijs dichtgaan. Sentiment, nostalgie en monumentenzorg vormen daarbij eerder een blok aan het been, dan dat ze helpen om hoopvol en gelovig naar de toekomst te kijken.

Beginpunt van nieuwe reflectie

Dit themanummer wil niet zozeer een eindpunt zijn van het onderzoek van vorig jaar (dat onderzoek gaat trouwens ook gewoon door; zie hieronder), maar eerder een beginpunt van die hoog nodige nieuwe reflectie op de toekomst van de Kerk in onze streken. En daarom is het júist passend, om er dit nieuwe jaar en nieuwe decennium mee te beginnen.

De jaren tien vormden een decennium van afbraak van kerkelijke gebouwen en structuren. Laten we ons geen illusies maken: die afbraak zal zich in dit nieuwe decennium dat net begonnen is onverminderd – zo niet versneld – voortzetten. Toch kunnen wij van deze jaren twintig een decennium van geestelijke opbouw maken; verlost van de onnodige last van versteend geloof. Het lijkt mij een uitstekend voornemen voor 2020 en de jaren die volgen.

Steunt u ons onderzoek naar kerksluiting en geloofsopbouw?

Dankzij een startsubsidie van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek konden wij dit onderzoeksproject in 2019 beginnen. Maar ook nu die subsidie ophoudt, willen wij ons onderzoek naar kerksluiting én naar nieuwe wegen van geloofsopbouw graag voortzetten in 2020. U kunt dit belangrijke werk mede mogelijk maken, door middel van een geoormerkte en aftrekbare gift aan onze steunstichting. Maak uw sponsorbedrag over aan de Arnulfus Stichting, IBAN-rekening NL09 INGB 0652 7700 88, o.v.v. ‘KN Onderzoek’. Of doneer via onze site.