“Leven is veranderen, en perfect zijn is vaak veranderd zijn.” Het is een bekend citaat van John Henry Newman, dat meteen een vermoeden geeft van waarom hij zo’n grote figuur is in de katholieke traditie.

Hij schreef stevige theologische traktaten, maar kon zijn levenswijsheid evengoed overbrengen in zulke korte, klare zinnen.

Je kunt met zulke wijsheden alle kanten op, wat verklaart waarom hij in brede kring zowel bewondering als wantrouwen wekt; bij vooruitstrevende evengoed als bij behoudende katholieken, bij katholieken evengoed als bij anglicanen. Als de eretitel a man for all seasons niet reeds vergeven was aan die andere grote Britse heilige, Sir Thomas More, dan had kardinaal Newman hem zeker verdiend.

Vooruitgangsdenken

“Leven is veranderen, en perfect zijn is vaak veranderd zijn.” Dat de man die deze woorden schreef deze zondag door paus Franciscus heilig verklaard wordt, mag veelbetekenend heten. Het pontificaat van Franciscus is doordrongen van deze wijsheid.

Maar wat betekent dat inzicht? Dat alle verandering goed is, alles beter dan stilstand, veranderen om het veranderen, al is het lukraak? Nee, ik geloof niet dat Newman dat wilde zeggen, en ik geloof ook niet dat dat het soort vooruitgangsdenken is dat paus Franciscus aanhangt.

Katholieke opvatting van traditie

Ik geloof dat we deze wijsheid moeten begrijpen in het licht van een katholieke opvatting van wat traditie is. Onze paus heeft het eerder componist Gustav Mahler nagezegd: traditie is niet het aanbidden van as, maar het doorgeven van vuur.

Op de openingsdag van de Amazonesynode afgelopen zondag zinspeelde hij ook weer op dit traditiebegrip. Het doorgeven van het geloof is geen kwestie van museaal cultuurbehoud, aldus Franciscus.

Evenmin moeten we in wereldse termen denken over pragmatische oplossingen; veranderingen moeten niet pragmatisch, maar “paradigmatisch” zijn in de woorden van de paus; we moeten op nieuwe manieren durven kijken naar de werkelijkheid.

Bescheiden luisteren en vrijmoedig spreken

Dat vraagt een houding van openheid en onderscheidingsvermogen, van bescheiden luisteren en vrijmoedig spreken – parrèsia, nog zo’n woord dat deze paus graag in de mond neemt. En tegelijkertijd van geduld, voorzichtigheid.

De Heilige Geest, door de paus de “hoofdrolspeler van de synode” genoemd, is “geen geest van verlegenheid, maar van voorzichtigheid”. Ook de slotwoorden van de openingstoespraak van paus Franciscus mogen niet onvermeld blijven: “Verlies alsjeblieft je gevoel voor humor niet.”

Verkondigers van een levend Woord

De woorden en daden van onze paus zijn programmatisch voor de Kerk vandaag. Hij laat zien wat gelovig zijn ten diepste is, ook in een snel veranderende wereld; we zijn noch as-aanbidders, noch revolutionairen die met alle ideologische winden meewaaien. We zijn verkondigers van een levend Woord; bescheiden en liefdevol, met mildheid en humor.

Een ander bekend citaat van John Henry Newman, is dat hij “zal drinken op de paus, maar eerst op het geweten”. De weldra heilige kardinaal zou zeker zonder enig gewetensbezwaar het glas heffen op deze paus.