Het is begin december 1964. Paus Paulus VI reist naar India, naar Bombay. De schrijnende armoede die hij er ziet, raakt hem oprecht, zo blijkt uit alle toespraken die uit die periode bewaard zijn gebleven. Zo houdt de paus voor de verzamelde pers in India een kort maar krachtig pleidooi voor de oprichting van een wereldfonds voor de ontwikkelingslanden. Hij roept alle naties op – let wel, midden in de Koude Oorlog, de wapenwedloop is in volle gang – om hun bewapeningsbudgetten in dat fonds te storten, waarmee dan “voeding, kleding, huisvesting en medische zorg” voor ontwikkelingslanden kan worden bekostigd.

Ongetwijfeld is daar in Bombay de kiem gelegd voor zijn latere encycliek Populorum Progressio (1967), nog altijd één van de krachtigste pleidooien voor internationale solidariteit die de canon van het katholiek sociaal denken rijk is.

‘Triest schouwspel’

Fast forward naar december 1987. In zijn encycliek Sollicitudo Rei Socialis staat paus Johannes Paulus II uitvoerig stil bij de twintigste verjaardag van de encycliek van Paulus VI. Hij prijst de blijvende actualiteit ervan, maar signaleert ook dat het destijds heel gangbare onderscheid tussen ‘ontwikkelde landen’ en ‘ontwikkelingslanden’ niet zo vanzelfsprekend meer is. Juist ook in ‘ontwikkelde’ streken zoals de onze, groeit die beruchte kloof tussen rijk en arm. En nergens zie je de “onderontwikkeling van ontwikkelde landen” zo duidelijk en schrijnend, aldus Johannes Paulus, als in de kwestie van de huisvesting.

“Het tekort aan woningen bestaat op wereldwijd vlak”, aldus de paus in 1987. “Zelfs de meest ontwikkelde volken tonen het trieste schouwspel van enkelingen en gezinnen die zich letterlijk forceren om te overleven, zonder onderdak of met zo’n precair onderdak dat het is alsof zij geen dak hebben.”

Woonprotest

Een laatste fast forward, naar september 2021. Dit weekend vindt in Amsterdam een (naar verwachting massale) demonstratie plaats van jongeren die de grootste moeite hebben een betaalbare woning te vinden.

Het lijdt niet alleen tot enorme individuele frustratie en onzekerheid, het zet ook gezinnen onder druk. Trouwen, kinderen krijgen, zich settelen; het wordt steeds vaker op de lange baan geschoven. Niet omdat men dat zo graag wil, maar omdat men niet anders kan. Onder het mom van ‘flexibilisering van de markt’ zijn mensen muurvast komen te zitten.

Ontwikkelingsland

Voedsel, huisvesting, medische zorg; dit korte rijtje basisbehoeften werd vroeger eigenlijk alleen genoemd in relatie tot verre, arme streken als India en Afrika, zo vanzelfsprekend vonden we het dat wij daar zelf geen nood aan hadden. Maar we zijn dus kennelijk een ontwikkelingsland geworden.

En paus Johannes Paulus II heeft daar al in zo veel woorden voor gewaarschuwd. “Het gebrek aan huisvesting”, zo schreef hij dik dertig jaar geleden, “moet beschouwd worden als teken en samenvatting van een hele reeks economische, sociale, culturele of gewoon menselijke tekorten. En gezien de omvang van het verschijnsel zou het niet moeilijk moeten zijn zich ervan te overtuigen dat men nog ver verwijderd is van de echte ontwikkeling van de volken.”