Juist nu het economisch beter gaat, is het tijd ons te bezinnen op onze aanpak van werkloosheid. Tijd voor het invoeren van ‘basisbanen’.

Na tien jaar trouwe dienst wordt Jan ontslagen. Hij krijgt nog een transitievergoeding mee en vraagt een WW-uitkering aan. Na drie maanden heeft hij nog geen werk gevonden en komt hij in aanmerking voor een persoonlijk gesprek. Tot die tijd doet de gemeente niets (“U moet bij het UWV zijn”), de contacten met de vorige werkgever zijn verbroken en het contact met het UWV verloopt alleen maar digitaal.

Alle problemen

In deze simpele schets zitten eigenlijke alle problemen verborgen van de Nederlandse omgang met werkloosheid. Die is onpersoonlijk, gericht op inkomen en gaat voorbij aan het existentiële belang van werken voor een mens.
Werken geeft zin en structuur aan het leven, en vindt plaats in sociale verbanden.

Deze visie komt recht uit de katholieke sociale leer, die stelt dat de mens pas echt tot zijn of haar recht komt in samenwerking met de ander. In het contact met een ander mens, op de werkvloer, in de kerk of in het huwelijk, komt de verantwoordelijkheid voor elkaar tot uitdrukking in liefde, zorg en aanmoediging om te groeien.

In deze traditie staat ook mijn partij, het CDA, dat daarmee de beste antwoorden in huis heeft voor de maatschappelijke uitdagingen van deze tijd. Zijn politieke programma kan perspectief bieden als zij geworteld is in een diep doorleefd mensbeeld.

Basisbanen

Het existentiële belang van werk is voor ons aanleiding te pleiten voor ‘basisbanen’. Dat zijn banen in het bedrijfsleven met begeleiding, niet te veel bureaucratie en uitzicht op een vast contract. Met een salaris dat ten minste boven bijstandsniveau ligt, is de basisbaan niet riant, maar wel een startpunt voor een tweede carrière. Hij is bedoeld voor mensen die het risico lopen om langdurig werkloos te worden.

Basisbanen zijn geen utopie. Nu al worden er in het bedrijfsleven honderdduizend banen gecreëerd voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. In deze ‘banenafspraak’ blijken bedrijven prima bereid en geschikt om iets te doen voor de samenleving. Ondernemers zijn mensen en hun bedrijf is onderdeel van de samenleving. Zij nemen graag een passende verantwoordelijkheid voor iets wat binnen hun mogelijkheden ligt.

De basisbaan doorbreekt het denken over de maatschappij als constante strijd en competitie. Zo willen we de samenleving niet zien. Samen leven is een opdracht, om het goede voor elkaar te zoeken en verzoening tot stand te brengen. Dit is een wenkend perspectief dat telkens opnieuw verwoord en vertolkt moet worden. De basisbaan is een manier om je aan dit perspectief toe te wijden: het kan echt, en het maakt de samenleving weer iets beter en belangrijker in een tijd van individualisme en competitie.

Onwenselijke toekomst

De term ‘basis’ in het voorstel doet een parallel met het zogenoemde ‘basisinkomen’ vermoeden. Dat kan ik niet ontkennen. Het is een van de ideeën die het vaakst genoemd wordt als je op feesten en partijen praat over werk en arbeidsmarkt. Het idee is erg aantrekkelijk, maar dat gold ook al voor het communisme (wie wil er geen verbroedering op aarde?).

De angel zit hem dan ook niet in de wens, maar in de mens. Om een basisinkomen te realiseren moeten we veel aspecten van ons mens-zijn opzij schuiven. De mens moet aangepast worden om in het concept van het basisinkomen te passen. In dat concept heeft hij geen zetje meer nodig om te werken, zijn levensvreugde hangt niet meer af van een betaalde baan, en hij heeft geen behoefte meer aan een beloning die past bij zijn inzet. Dat is geen utopie meer, maar een dystopie: een onwenselijke toekomst.

Andere tijden

De toewijding aan de samenleving vanuit een christelijk mensbeeld gaat niet vanzelf. Ze is misschien wel het moeilijkst als het economisch gezien voor de wind gaat. Zo is de werkloosheid op dit moment laag, en er is weinig aandacht voor de problematiek van langdurig werklozen.

Maar er komen ook weer andere tijden. We moeten een nieuw spoor zien te vinden om bij een volgende recessie anders met mensen om te gaan dan in de afgelopen jaren. Het past daarin om de sociale structuur van werken en de omgang met werkloosheid aan te passen, en voorbij het systeem van uitkeringen te denken. Laten we werken aan een toekomst waarin niemand meer langdurig werkloos is.

Arjen Siegmann is stafmedewerker van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA en hoofddocent financiële economie aan de Vrije Universiteit. Hij schreef het onlangs gepresenteerde rapport ‘De baan als basis: Een nieuwe aanpak om langdurige werkloosheid te voorkomen’. Zie www.cda.nl/wetenschappelijk-instituut.