“Als vrijheid werkelijk iets betekent, is het wel het recht om mensen dingen te vertellen die ze niet willen horen”, aldus George Orwell. In 1945 verscheen Animal Farm. Een fabel over dieren die de macht op een boerderij overnamen. Maar de gehoopte vrijheid bleef uit: de varkens vestigden een schrikbewind. Alle dieren zijn immers gelijk, maar sommigen zijn gelijker dan anderen. Orwell had een vooruitziende blik. Onze tijd doet Orwelliaans aan.

Menselijke aard

In Leviathan doet Thomas Hobbes een gedachte-experiment: hij stelt zich een samenleving voor in haar natuurtoestand, dat wil zeggen zonder wetten en zonder bestuurders. De situatie mondt al snel uit in een oorlog van allen tegen allen, meent Hobbes. Hij gelooft niet in de goedheid van de mens, integendeel: homo homini lupus, de mens is voor de andere mens een wolf. Sartre dacht er al eender over: “de hel, dat zijn de anderen”.

Blaise Pascal is een groot denker en een diep gelovige. Ook hij is een sombreur. Hij laat geen gelegenheid onbenut ons te confronteren met de verdorven menselijke aard. Pascal sombert dat geluk een illusie is, dat ellende de norm is, dat ware liefde luchtfietserij is, dat we met al onze kennis machteloos zijn tegen talloze ziekten en dat iedereen corrupt is, om tot slot vrolijk te constateren dat dit eigenlijk allemaal niet zo erg is, mits de mens zich maar bewust is van zijn erbarmelijke situatie.

Vooruitgangsgeloof

Toch is het juist deze Blaise Pascal in staat gebleken desolate mensen tot rust te brengen, iets wat ongefundeerd positivisme van vooruitgangsgelovigen nooit gelukt is. De geschiedenis blijkt immers een geschiedenis van herhalingen te zijn: oorlogen, financiële crisissen, pandemieën. Hoezo vooruitgang?

Desondanks blijft de seculier vertrouwen op vooruitgang. Wetenschap, techniek en welvaart denderen maar voort, maar desondanks blijven de frustraties, depressies, angst, dood, afgunst, kansen op onheil even groot als die van onze prehistorische voorouders. Het is juist onze sombere Pascal die niet gespeend is van hoop. Zijn gelovige blik stelt hem in staat de aardse werkelijkheid met een heldere blik te bezien, zonder gehinderd te worden door sentimenten.

Sprookjesgeloof

Het valt mij op dat het juist gelovigen zijn die er geen wensdenken op nahouden, maar met een bijzonder nuchtere blik de wereld observeren en analyseren. Het mooie van atheïsten vind ik wel dat ze – terwijl ze wonderen van de hand wijzen – er met een soort sprookjesgeloof op vertrouwen dat een ‘Global Reset’, Duurzaamheid, politiek en Bill Gates alle kwalen van de mensheid zullen verhelpen.

De aardige paradox is dat juist de pessimistische christelijke blik onlosmakelijk verbonden is met de hoop op verlossing, terwijl de seculiere optimist uiteindelijk het liedje van Doe Maar Is Dit Alles tot lijflied verheven heeft.

Roze wolk

Ik geef een voorbeeld. De katholieke Kerk gelooft in sprookjeshuwelijken (“…en ze leefden nog lang en gelukkig”), terwijl de realiteit toch een stuk weerbarstiger is. De katholieke Kerk stelt het huwelijk niet voor als een idylle met een levenslange roze-wolk-gevoel, maar simpelweg als een manier waarop twee mensen (m/v) met Gods genade samen door het leven kunnen gaan en volgende generaties kan voortbrengen en opvoeden.

Binnen dit kader betekenen wrijving, ruzie en verveling niet dat het ergens mis is gegaan, maar dat het leven juist volgens plan (goede tijden, slechte tijden) verloopt. Dit lijkt mij een buitengewoon praktische en realistische benadering en miskent ondertussen geenszins het verlangen naar intense en hartstochtelijke liefde jegens de ander. Het ideaal van een volmaakt goddelijk huwelijk wordt voorgehouden, juist om de menselijke trekjes die minder aantrekkelijk zijn begripvol en geduldig te benaderen.

Dankbaarheid

Dit is toch iets anders dan de seculiere opvatting over het huwelijk. De seculiere optimist is zo druk bezig met het scheppen van het aards paradijs, dat de geringste tegenslag onoverkomelijk wordt. Gelovigen kunnen nog dankbaar zijn voor maaltijden of zoiets simpels als mooi weer. De seculieren achten deze zaken doorgaans vanzelfsprekend of menen het verworven te hebben door eigen inspanning.

Kortom, dankbaarheid is het enige dat niet vanzelfsprekend is. Het goede wordt nauwelijks geapprecieerd, tegenspoed beklaagd. Maar het kan dus ook andersom: slechte dagen accepteren, dankbaar zijn voor het goede. Dat is heel katholiek. En zo kun je altijd met goede moed verder. Ik wens u dat van harte toe in het nieuwe jaar des Heren 2021.

Mgr. Rob Mutsaerts is hulpbisschop van ‘s-Hertogenbosch. Hij schrijft maandelijks een column voor KN.nl.