Tijd om goede argumenten in de discussie over de status van embryo’s serieus te gaan nemen.

Het voorstel voor verruiming van de Embryowet gaat niet ver genoeg, menen Guido de Wert en anderen in NRC Handelsblad van 31 mei. Voor het gemak worden de groepen die een minderheidsstandpunt naar voren brengen, weggezet als mensen die de discussie vooral niet moeten gijzelen. Dit doet de kwaliteit van de discussie geen goed. Juist in discussies over gevoelige medisch-ethische kwesties zou het om de kwaliteit van argumenten moeten gaan, in plaats van meerderheid van stemmen.

Eigen DNA

Allereerst is het goed voor de discussie om te verhelderen welke waarden een rol spelen in afwegingen en besluitvorming rondom het kweken van embryo’s voor onderzoek. Hoe waarderen we de gegeven werkelijkheid van de natuur en het beginnend menselijk leven? Hoe stellen we ons tegenover de gegeven werkelijkheid op? Een levend wezen hoeft geen persoon te zijn, om intrinsieke, morele waarde en rechten te hebben (vgl. dieren).

Wetenschappelijk feit

Het is een wetenschappelijk feit dat een embryo uniek, nieuw menselijk leven is met een geheel eigen DNA. Terecht behandelen we dit niet zomaar als ‘materiaal’ maar als ‘leven’. Dit vraagt om respect. Ieder mens moet beseffen dat er ergens een grens ligt en dat het loslaten en opnieuw leggen van een grens een goed debat vraagt. Bij de gegeven aard van het leven past nederigheid, geen ‘nutsdenken’.

Het toekennen van een hoge waarde aan het menselijk embryo vanaf de conceptie is misschien mede ingegeven door verlegenheid met de vraag waar de absolute beschermwaardigheid, als het niet bij de conceptie is, dan wél ligt.

Kwestie van tijd

In vergelijking met de conceptie zijn alle andere stappen in de ontwikkeling van embryo tot kind willekeurig. Minister Schippers probeert met de voorgestelde tweeweken-grens willekeur te voorkomen, maar de internationale ontwikkelingen in de bio-ethiek tonen aan dat oprekking van dat criterium slechts een kwestie van tijd is.

‘Winst’?

Dat veel mensen een onaangenaam gevoel hebben bij instrumenteel gebruik van embryo’s, dient door de voorstanders van de verruiming van de Embryowet serieuzer te worden genomen dan nu het geval is. Gevoelens kunnen er op duiden dat belangrijke morele uitgangspunten in het geding zijn. Is het begrip ‘mens’ bezig zich te versmallen? Gaat de ‘winst’ die met deze verruiming wordt beoogd, opwegen tegen de nadelen van het soort samenleving waarin toekomstige generaties straks leven?

Signaal van een omslag

Dat degenen die aan het embryo nog een zekere waarde toekennen, zich steeds meer dienen te verantwoorden, is een signaal van een omslag. Dat embryo’s er toch al zijn, was in de discussie tot voor kort vooral een argument om een gevoeld moreel onbehagen over het bestaan van restembryo’s te combineren met de wens om embryo’s voor onderzoek te gebruiken.

Onbehagen

In lijn met die wenselijkheid ging men destijds akkoord met onderzoek met restembryo’s, maar vanwege dat genoemde onbehagen keurde men het kweken van embryo’s af. Er is kennelijk een besef dat we hier met een moreel gevoelige materie te maken hebben. Dat embryo’s er toch al zijn, fungeert in de huidige discussie steeds meer als poging om het morele onbehagen ongegrond te verklaren. ‘Embryo’s zijn er toch al’ betekent langzamerhand zoveel als: ‘Waar zeuren we nog over?’ Langzaam raakt dat morele onbehagen uit beeld.

Verwachtingen

Onderzoekers voeren potentiële gezondheidswinst aan als een doorslaggevend argument voor gebruik van embryo’s. Dit bergt het risico in zich dat de verwachtingen hoog of zelfs veel te hoog gespannen zijn. De alternatieven zijn overigens nog lang niet uitgeput. Er zijn steeds meer signalen dat stamcellen -waarmee wetenschappelijk onderzoek kan worden verricht- in de toekomst niet langer via embryo’s verkregen hoeven te worden, omdat stamcellen van volwassenen beschikbaar kunnen komen.

Kostenaspect

Tot slot mis ik het kostenaspect in het debat. Er zullen keuzes in de zorg gemaakt moeten worden hoe we op een solidaire manier ons collectieve zorggeld in zetten. Verdringingseffecten moeten we voorkomen. Het is voor mij volstrekt niet duidelijk of het kweken van embryo’s prioriteit verdient, met de daarbij behorende investeringen. Hoe wegen kosten en baten van dit medisch-ethisch gevoelige onderzoek op tegen andere gezondheidsvraagstukken die nadrukkelijk onze aandacht vragen?

Welke doelen en belangen

Het zou heel behulpzaam zijn als de voorstanders duidelijk maken vanuit welke waarden zij redeneren, welke doelen en belangen zij najagen en hoe deze doelen zich verhouden tot andere belangrijke gezondheidsdoelen die om aandacht en investeringen vragen.

Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink is directeur NPV-Zorg voor het leven.