De theologische bibliotheek van Tilburg is dankzij de Nederlandse augustijnen het afgelopen jaar enorm gegroeid. Zouden oude tijden herleven?
Dat is natuurlijk geweldig want een goede bibliotheek trekt goede promovendi aan en daar hopen wij op de Tilburg School of Catholic Theology natuurlijk op. Zouden oude tijden herleven?
Dankzij een kopergravure uit de zeventiende eeuw van W. Swanenburg kunnen wij ons vandaag de dag nog een goed beeld vormen van de eerste Leidse universiteitsbibliotheek aan de Faliede Begijnhof. Van bovenaf zien wij elf rijen met boekenkasten.
Voor alle duidelijkheid heeft de ambachtelijke kunstenaar op de bovenkant van de kasten de namen van de wetenschapsdisciplines gegraveerd, die door middel van hun boeken in de bibliotheek zijn vertegenwoordigd. Een rij is bestemd voor de wiskundigen; twee rijen zijn gereserveerd voor de filosofen en drie voor de letterkundigen. En de overige zes kasten worden ingenomen door werken die vooral de theologen hebben bestudeerd.
Van het vak dat wij tegenwoordig met economie aanduiden lijkt zich geen enkel boek in de bibliotheek te bevinden, of het moet zijn dat deze werken in de theologische afdeling zijn ondergebracht. Dat klinkt vreemd maar is het toch niet.
Aan het einde van de vijftiende eeuw was het namelijk de eerste hoogleraar theologie aan de toen nog jonge universiteit van Tuebingen, de priester Gabriel Biel, die een tractaat schreef over de macht en het nut van geld.
In dit werk somt hij alle factoren op die de marktprijs van een product bepalen en beoordeelt hij handel als minder negatief dan theologen als Thomas van Aquino voor hem: een ondernemer, zegt Biel, heeft recht op beloning omdat hij investeert, werkt en risico loopt. De founding father van onze universiteit, priester-professor Cobbenhagen staat in een lange traditie.
Maar dit terzijde. Kijkend naar de gravure vraag ik mij af wat er toch mis is gegaan met mijn vak. Hoewel ons boekbezit dus vermeerderd is, en we trouwens ook groeien, zijn we toch met stip de kleinste faculteit van Tilburg University.
Zou Swanenburg dus nu een gravure moeten maken van een universiteitsbibliotheek, dan zouden de boeken van de theologi niet echt meer prominent afgebeeld zijn.
Verlichting, vooruitgangsdenken, secularisatie en ontzuiling: er is veel over geschreven en theologen hebben hun prijs moeten betalen. Een enkele verklaring is in dit bestek nog wel te geven. Wij houden niet van weddenschappen.
In zijn Pensées (233) heeft de 17de eeuwse wijsgeer Blaise Pascal indringend duidelijk gemaakt dat er over God eigenlijk niks te zeggen valt. Aan God valt niets te toetsen, te meten, te verifiëren. (Daarom is een theologische faculteit trouwens ook zo’n spotgoedkope faculteit).
Pascal vergeleek het ‘bestaan’ van God met de ‘oneindige getallen’ in de wiskunde. Getallenreeksen zijn oneindig. Daar zijn wij ons van bewust en toch kunnen wij dit met ons beperkte verstand niet helemaal vatten. Zo is het ook onmogelijk om met het verstand vast te stellen of God nu bestaat of niet.
In dit kader vat Pascal het leven vervolgens op als een kansspel. Je kunt kiezen om in God te geloven, je kunt ook kiezen om dit niet te doen. Zeker weten doe je het namelijk niet. Maar het lijkt Pascal verstandig om maar te wedden op het bestaan van God, omdat dit een keuze voor de onbevattelijke Oneindigheid is.
Pascal stond met zijn stelligheid en onzekerheid in een lange traditie. Kende hij Augustinus’ uitwerking van de aan het boek Wijsheid ontleende triade maat-gewicht-getal? In Wijsheid 11: 21 staat over God geschreven: ‘Maar Gij hebt alles naar maat en getal en gewicht geordend’.
Met deze mathematisch aandoende triade wil Augustinus tot uitdrukking brengen dat alles zich in tijd en ruimte zich tot in het kleinste détail in de juiste verhouding bevindt. Maar God omschrijft hij soms als ‘maat-zonder-maat’; ‘gewicht-zonder-gewicht’; ‘getal-zonder-getal’.
Ook Augustinus spreekt over het bestaan van God in termen van getallen. En ook hij wedt, al eeuwen voor Pascal op het bestaan van een God, die onbevattelijke Oneindigheid is.
De vermeerdering van boeken aan de Tilburg School of Catholic Theology dankzij de augustijnen in Nederland is een goede aanleiding om van deze fascinerende traditie notie te nemen. Wees welkom! De bibliotheek is daartoe uitgebreid!
Paul van Geest is hoogleraar kerkgeschiedenis en geschiedenis van de theologie aan de Universiteit van Tilburg en bijzonder hoogleraar Augustijnse studies aan de Vrije Universiteit. Hij is tevens columnist van Katholiek Nieuwsblad.
