“O denneboom, wat zijn je takken wonderschoon” – u snapt al waar het dit keer over gaat: de kerstboom, een van de meest iconische decoraties van de feestdagen. Volgens de NOS heeft ruim tachtig procent van de Nederlandse huishoudens er een in huis staan, al dan niet van kunststof. Hij lijkt dan ook onlosmakelijk verbonden met Kerstmis, maar toch is de kerstboom een relatief recente ontwikkeling.

Hoewel er volop gespeculeerd is over een mogelijk middeleeuwse oorsprong van de kerstboom, werd het gebruik pas populair in de negentiende eeuw als gevolg van drie factoren. Een daarvan was de Romantiek, een kunststroming waarin een verlangen naar een romantisch verleden centraal stond.

De schrijver Johann Wolfgang Goethe (1749-1832) populariseerde het idee dat er in Duitsland een eeuwenoude, heidense traditie zou hebben bestaan, waarbij dennentakken in huis werden gehaald rondom de winterzonnewende.

Hier was weinig historisch bewijs voor. Desalniettemin was er vanuit de lutherse kerk in Zuid-Duitsland veel interesse in Goethes kerstboom. Theologen als Johann Hinrich Wichern (1808-1881) verbonden de symboliek van de altijdgroene takken aan Christus. Via protestantse kringen verspreidde het gebruik zich vanaf 1840 verder door Europa.

Het laatste zetje kwam toen de populaire koningin Victoria van Groot-Brittannië zich in 1848 liet afbeelden met een kerstboom. Via haar Duitse grootmoeder zou ze kennis hebben gemaakt met de traditie. Het duurde toen niet lang tot de modetrend zich door binnen- en buitenland verspreidde.

De katholieken gingen echter niet mee met deze trend. In hun gezinnen bleef nog lange tijd de voorkeur bestaan voor een kerstkribbe boven die ‘protestantse’ en ‘heidense’ kerstboom. Een opvallend bericht is te lezen in de Katholieke Illustratie van 1883, waarin de kerstboom geprezen wordt als een ‘christusboom’, maar ook een voorchristelijke curiositeit van onze oosterburen wordt genoemd.

Deze houding versoepelde met de jaren. Na de oorlog meldden kranten, zoals Nieuw Utrechtsch Dagblad en de Noord-Ooster, dat ongeveer de helft van alle Nederlandse gezinnen – katholiek en protestants – een boom in huis had gehaald en dat in driekwart van de gevallen er ook een kribbe onder de boom stond.