De Nacht van Schmeltzer is een van de beruchtste hoofdstukken van de naoorlogse Nederlandse politiek. De katholieke politicus Harry Notenboom werd vaak gezien als de slinkse aanstichter van de kwestie – maar is dat negatieve imago wel terecht?
Vorig jaar augustus overleed politicus en hoogleraar Harry Notenboom (1926-2023). Hij was de laatst levende hoofdrolspeler van de beruchte Nacht van Schmeltzer (1966) en een van de laatste Kamerleden van de Katholieke Volkspartij (KVP). Notenboom was een econoom die carrière maakte in katholieke middenstandsorganisaties. Hij kwam op voor de belangen van kleine en middelgrote ondernemers. Van 1963 tot 1979 was hij Tweede Kamerlid voor de KVP en financieel woordvoerder van de fractie.
Om de rol van Notenboom in de Nacht van Schmeltzer te begrijpen, moeten we breder kijken naar het jaar 1966. Er heerste veel onrust in de samenleving vanwege een economische recessie, fabriekssluitingen en massaontslagen. In zijn memoires (Vallende Zuilen, Valkhof Pers 2013) omschrijft Notenboom de ontwikkelingen in katholiek Nederland als “stormachtig”. De katholieke zuil was uiteengevallen in conservatieve en progressieve facties. De KVP was daardoor verdeelder dan ooit over welke koers de partij moest varen: links- of rechtsom?
Bij de Algemene en Financiële Beschouwingen van oktober 1966 bereikte de spanning een kookpunt. Volgens Notenboom deden er al langer geruchten de ronde dat de KVP-fractie af wilde van het centrum-linkse kabinet-Cals, bestaande uit een coalitie van de KVP, de ARP en de PvdA.
Toen hij op 1 oktober de rol van financieel woordvoerder van de KVP-fractie overnam van de vertrekkende Anton Lucas, kwam hij er tot zijn schrik achter dat het kabinet zich voor miljoenen guldens zou hebben misrekend bij de Rijksbegroting van 1967. Fractievoorzitter Norbert Schmeltzer legde dit feit voor aan PvdA-minister Anne Vondeling, die dit niet volledig kon verklaren.
In de nacht van 13 op 14 oktober kwam de fractie samen en legde de naar eigen zeggen “nerveuze” Notenboom nogmaals zijn calculaties uit. Hij stelde dat de kabinetsplannen zouden leiden tot (nog grotere) inflatie en werkloosheid. Schmeltzer was er zeker van dat andere partijen met een motie van afkeuring zouden komen. De KVP-fractie móést daarom met een eigen motie komen, waarmee ze het kabinet zou vragen om aanpassingen in de Rijksbegroting.
Uiteindelijk accepteerde premier Jo Cals dit wantrouwen vanuit zijn eigen partij niet, waardoor het kabinet diezelfde nacht nog ten val kwam. Schmeltzer en Notenboom moesten zich vervolgens verantwoorden aan de pers, waardoor hun namen onlosmakelijk aan deze nacht verbonden bleven.
Men bleef Notenboom nog lange tijd zien als een saboteur, terwijl hij vooral een degelijke rekenaar was, die met moed ongemakkelijke feiten op tafel legde. Dr. Alexander van Kessel van de Radboud Universiteit noemde hem in zijn necrologie dan ook een strijder voor de goede zaak. Notenboom zou twaalf jaar lang financieel woordvoerder van de fractie blijven, waarna hij tot 1984 Europarlementariër was.
| In deze beeldrubriek in samenwerking met het Katholiek Documentatiecentrum Nijmegen (KDC) staat het Rijke Roomse erfgoed centraal. |
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
