De Kerk moet missionair zijn, zeker. Maar waarom dan, wat streven we na en hoe denken we ons doel te bereiken?

Is er een godsdienst die een zo duidelijke en geweldloze missieopdracht heeft als het christendom? Jezus zei zijn leerlingen: “Gaat dus en maakte alle volkeren tot mijn leerlingen en doopt hen in de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest en leert hun te onderhouden alles wat Ik u bevolen heb” (Mt. 28,19 – 20).

Bedrijven, verenigingen en politieke partijen zijn op zoek naar hun missie, visie en strategie. In deze uitspraak van Jezus hebben wij, de Kerk, ons missiestatement.

Christus’ missie

Missie is de reden waarom we bestaan. Ik zou zeggen: wij bestaan omdat Christus het gewild heeft. Dit lijkt te simpel, want alle verantwoordelijkheid lijkt zo bij Christus te liggen, ‘het is niet onze missie, maar de zijne’. Toch is dat juist wat wij als katholieken bedoelen: wij kiezen onze missie niet zelf, we worden op missie gestuurd.

Visie is de vraag naar het wat. Ze geeft een beeld van de toekomst en wekt passie in ons op: aan die toekomst willen we werken en anderen erin meenemen. Dan zie we bijvoorbeeld een kerkgemeenschap waarin jong en oud samenkomen, samen vieren en leren, waar catechese een doorlopend aanbod is en waar de mensen opkomen voor elkaar en voor de armen en zwakken.

Strategie gaat over de vraag hoe we missie en visie in praktijk brengen. Wat gaan we organiseren voor jongeren? Hoe brengen we ze bij elkaar? Hoe kunnen we doorlopende catechese opzetten? Waar te beginnen?

We zijn eigenlijk al bij ‘alle volkeren’ aangekomen; het christendom is over de hele aarde verspreid, van de totale wereldbevolking is 30 procent christen, al is de groei er wat uit. Ontkerkelijking en secularisatie hebben in het Westen om zich heen gegrepen en gaan zich vermoedelijk over de wereld verspreiden. Wij christenen moeten onze missie waarmaken in een geseculariseerde en geglobaliseerde wereld vol nieuwe culturele en religieuze tegenstellingen. We zullen ‘missie’ opnieuw moeten definiëren.

Waartoe dient de missie?

Wat is de inhoud van onze missie? Hier speelt een theologisch probleem. Dat zit hem in uitspraken van Jezus als “niemand komt tot de Vader tenzij door Mij” (Joh. 14,6). Dit vereist interpretatie, want een Kerk die daarnaast ook de waarde van andere godsdiensten en culturen beaamt, moet de vraag stellen: waartoe dient de missie? Als ook via andere wegen het heil voor mensen bereikbaar zou kunnen zijn, waarom dan nog missioneren?

De Vlaamse hoogleraar Valeer Neckebrouck verwijst naar het openbaringskarakter van het christendom: Christus is historisch, van een bepaalde plaats en van een bepaalde tijd. Zijn universele betekenis kan alleen door de missie van de Kerk verder worden gebracht.

Missie is een opdracht naar de wereld, is naar buiten gezonden zijn. In Evangelii Gaudium schrijft paus Franciscus: “Men kan niet meer zeggen dat de godsdienst zich moet beperken tot de privésfeer en alleen maar bestaat om de zielen op de hemel voor te bereiden. Wij weten dat God het geluk van zijn kinderen ook op deze aarde wil.”

Het heil van de mens

Daarom heeft de Kerk ook een opdracht ín de wereld. Maar pas op: wie ‘missie’ enkel begrijpt als ontwikkelingssamenwerking, verliest een bijzonder element uit het Evangelie uit het oog. Ook het persoonlijk heil van de mens hoort erbij, dus hoort het bij de missie van de Kerk om over Jezus en zijn verlossend handelen te spreken.

Missie, zo is mijn overtuiging, is de verkondiging van het Evangelie én het werken aan de ontwikkeling van de volken. De dialoog tussen de godsdiensten kan onze missie niet helemaal vervangen, zoals paus Johannes Paulus II in Redemptoris Missio schreef.

Missie in Nederland

Tot wie zijn we gezonden? Nederland een missieland noemen, is inmiddels gemeengoed. Door de komst van buitenlandse priesters en religieuzen wordt dat ook heel duidelijk. Het blijkt er ook uit dat veel Nederlanders het Evangelie niet kennen, niet vertrouwd zijn met geloof en Kerk. Daar ligt een groot potentieel, al zijn atheïsten en onverschilligen moeilijker ‘te bekeren’ dan bijvoorbeeld polytheïsten.

We hebben dus een missie in Nederland, de evangelisatie. We mogen daarbij het geloof niet meer als bekend veronderstellen, de Nederlander is niet meer kerkelijk gesocialiseerd. Toch is onze pastorale praktijk daar nog wel op geënt. We dopen kinderen alsof de ouders en de school wel zullen zorgen voor de gelovige opvoeding, al weten we dat dat al lang niet meer het geval is. Evangelisatie staat niet naast pastoraat alsof het om twee verschillende doelgroepen gaat. De gewone zielzorg moet anders, meer missionair.

Er zijn inmiddels naar schatting ook een miljoen christelijke migranten in Nederland. Het kan gaan om een groep Afrikanen die op zondag in een hal bijeenkomt of Syrisch-katholieken die een plaats zoeken in een kerk. Ook het pastoraat voor deze groepen moet vanuit een nieuwe missionaire richting gestalte krijgen.

Het missionaire karakter van onze Kerk moet ook doorwerken in de diaconie. De hulp aan noodlijdenden en armen moet authentiek en onbaatzuchtig zijn. Diaconie is ook een manier om naar buiten te treden, om missionair te zijn.

Bij missie gericht op ‘derdewereldlanden’ gaat het vaak om ontwikkelingssamenwerking of kerkopbouw. Deze verbondenheid met de rest van de wereld moet blijven: ook wij hebben iets te geven, al hebben we dan geen overschot aan priesters en religieuzen meer. Wij zijn en blijven lid van de wereldkerk.

Maar wie zijn dan de missionarissen? De Kerk is in zichzelf, als geheel en per definitie missionair: zij bestaat om anderen in de liefde van God te laten delen. Wie het geloof uitdraagt, is missionair, of kan zijn werk op missionaire wijze doen. Het gaat om het naar buiten treden, niet om de Kerk te verdedigen, maar om haar boodschap en leer te communiceren. Dat is een grote uitdaging, en geen gemakkelijke.

Missioneren met je leven

Er is in ons land minder missionaire potentie dan voorheen. Dat is ook logisch: we zijn geseculariseerd en onzeker geworden over wat missie nog moet zijn. Toch zijn er voldoende mensen en instellingen die iets willen en kunnen betekenen, al is het in een kleiner verband. De opdracht van Christus blijft immers voor iedereen overeind.

Missioneren doen we als gelovig mens met ons leven. We willen de waarheid van het Evangelie uitdragen daar waar we leven. De vraag is níet hoe succesvol we zijn, maar of we willen gaan.

Ron van den Hout is bisschop van Groningen-Leeuwarden en namens de bisschoppenconferentie referent voor Missie en Ontwikkelingssamenwerking. Dit artikel is een bewerking van een lezing die hij eerder hield bij het dertigjarig jubileum van missie-organisatie Fidesco.

> Lees hier meer over missie en de missionaire parochie.