Deze zomer was Tolkien plotseling veel in de media. De katholieke auteur werd meerdere malen gelinkt aan het fascisme, zowel in verband met de Italiaanse premier Giorgia Meloni als J.D. Vance, de running mate van Donald Trump. Tolkien is daarmee snel een controversiële auteur aan het worden, maar is dat wel terecht?
Giorgia Meloni, de huidige premier van Italië, groeide op in een arbeidersbuurt en werd na de scheiding van haar ouders alleen door haar moeder opgevoed. “Ik denk dat Mussolini een groot politicus was”, vertelt een kittige jonge Meloni in een interview dat op internet circuleert. “Alles wat hij deed was voor Italië.”
Meloni was zeventien jaar toen ze lid werd van Movimento Sociale Italiano (MSI), dat in 1946 werd opgericht door sympathisanten van voormalig dictator Benito Mussolini. Het werk van Tolkien was onder MSI-leden al populair sinds de jaren zeventig en Meloni, als bewonderaar van Tolkien, nam dan ook deel aan het zogenaamde ‘Hobbitkamp’, een meerdaags festival dat door de jongeren van MSI werd georganiseerd.
Wie zich het afgelopen jaar heeft verbaasd over de wonderlijke ‘Wilders/Milders’-transformatie, moet weten dat dit fenomeen in Italië allang bekend was: tijdens haar beëdiging heeft Meloni expliciet afstand genomen van het gedachtegoed van Mussolini.
Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan transformeerde J.D. Vance binnen enkele jaren van een ‘Never Trumper’ en publiekslieveling in de fel bekritiseerde running mate van Donald Trump. Vance groeide (net als Meloni) op in een arbeidersmilieu in de rust belt van Ohio en werd opgevoed (wederom net als Meloni) in een eenoudergezin.
Uit zijn in 2016 gepubliceerde autobiografie Hillbilly Blues blijkt hoezeer zijn identiteit is vormgegeven door die afkomst. Het succes stroomde over naar Hollywood en in 2020 kwam het tot een Netflix-verfilming. Een jaar daarvoor werd Vance gedoopt in de St. Gertrude-priorij van Cincinnati.
In 2023 werd Vance met financiële steun van Peter Thiel senator voor de staat Ohio. Thiel is een mysterieus figuur in de Amerikaanse politiek. Hij is christelijk, conservatief, openlijk homoseksueel en tot slot: liefhebber van Tolkien. Veel van Thiels firma’s zijn vernoemd naar begrippen uit Midden-Aarde, zoals Palantir Technologies en Mithril Capital.
Toen bekend werd gemaakt dat J.D. Vance de running mate van Donald Trump zou worden, kwam Rachel Maddow van nieuwszender MSNBC met een uitgebreid profiel. “Net zoals de heer Thiel heeft Vance zijn firma vernoemd naar zaken uit de boeken van Tolkien”, legt Maddow uit, “In de ban van de Ring is een favoriete kosmos voor culturele referenties onder extreemrechtse en alt-right-figuren zowel in Europa als de Verenigde Staten. Vance gaf zijn firma de naam Narya, wat makkelijk te onthouden is omdat je het schrijft als Aryan (Arisch, red.) maar je verschuift de N aan het eind naar het begin van het woord. Blijkbaar heeft het woord iets te maken met elfen en ringen, ik weet het niet.”
Onnozel kijkend haalt Maddow haar schouders op, maar alle onnozelheid kan niet verbergen hoe tendentieus en smakeloos dit soort verdachtmakingen zijn.
Diezelfde zomer publiceerde de Italiaanse nieuwssite Fanpage.it een undercoveronderzoek waarin leden van Gioventù Nazionale (de jongerenorganisatie van Meloni’s partij) waren gefilmd terwijl ze fascistische liederen zongen. In een artikel naar aanleiding van het incident schrijft Trouw over de gedeelde voorliefde van Meloni en haar jongerenafdeling voor In de ban van de Ring.
“De fantasyserie is in Italië sterk verbonden met het fascisme. Extreemrechts beschouwt het verhaal al tientallen jaren als een metafoor voor een Italiaanse cultuuroorlog tegen buitenlandse dreiging.” In het artikel worden “fascisme” en de prullenbakterm “extreemrechts” gemakshalve gelijkgeschakeld.
Eigenlijk is het helemaal niet zo vreemd dat Tolkien populair is bij een rechts publiek. In de ban van de Ring is immers een verhaal over negen blanke heteroseksuele mannen en scoort bijzonder laag waar het gaat om de hedendaagse diversiteitseisen.
In het verhaal is een belangrijke rol weggelegd voor het volk van Rohan, dat geïnspireerd is door de Angelsaksen zoals we die kunnen vinden in Beowulf. Dit volk, oorspronkelijk afkomstig uit Noord-Duitsland en Denemarken, beschrijft Tolkien als bestaande uit sterke mannen met blond haar en blauwe ogen.
Deze eigenschappen maken Tolkiens werk voor sommige mensen al direct verdacht. In het verleden is Tolkien ook beschuldigd van antisemitisme. Zijn dwergen, met hun grote neuzen en hun ongezonde liefde voor goud, zouden een soort joodse karikatuur voorstellen.
“Links en rechts begrijpen elkaar vaak niet en het is helaas zo dat in onze tijd conservatieve ideeën regelmatig worden gepresenteerd als fascistische ideeën”
Tweet dit!
Tolkien was echter altijd zeer uitgesproken tegen dit soort vergelijkingen en allegorieën. Steevast bleef hij ze van de hand wijzen: Sauron was geen Hitler en de Ring was ook geen metafoor voor de atoombom.
In 1938 was Tolkien in overleg met uitgever Rütten & Loening over een Duitse vertaling van De Hobbit. Toen de uitgever vroeg om een zogenaamde ariërverklaring (waarmee iemand kon bewijzen dat hij geen Joods bloed had), verloor Tolkien alle interesse.
Hij schreef twee brieven. In de eerste versie wees hij het voorstel beleefd af zonder verdere toelichting. In de andere versie liet Tolkien weten wat hij van de door hen gevraagde ariërverklaring vond: “Als ik het goed begrijp, probeert u te achterhalen of ik al dan niet van Joodse afkomst ben. Welnu, ik moet u helaas informeren dat ik geen voorouders heb die tot dit begaafde volk behoren.”
Hoewel een Duitse vertaling Tolkien zowel geld als faam had opgeleverd, bleef hij principieel. Volgens Tolkien waren Hitlers rassenwetten een gotspe. In een latere brief uit 1941 aan zijn zoon Michael licht Tolkien verder toe wat hij van Adolf Hitler en zijn ideeën vond. Michael was op dat moment gestationeerd in het Royal Military College in Sandhurst en zou tijdens de Tweede Wereldoorlog dienen bij het Britse luchtafweergeschut.
Tolkien, die zelf een veteraan was van de Eerste Wereldoorlog, kende de pijn die daarmee gepaard ging: “Ik koester in deze oorlog een persoonlijke wrok – wat mij waarschijnlijk een betere soldaat had gemaakt op 49-jarige leeftijd dan toen ik 22 was – tegen die kleine, rood aangelopen ignoramus Adolf Hitler (het vreemde aan demonische inspiratie is dat het op geen enkele manier iemands intellectuele statuur vergroot, maar alleen zijn wilskracht). Hij ruïneert, perverteert en misbruikt die nobele noordelijke geest, zo’n superieure bijdrage aan Europa, die ik altijd heb liefgehad en heb getracht te presenteren in haar ware licht.”
Uit dit korte fragment kunnen we een aantal belangrijke dingen afleiden. Ten eerste dat Tolkien met Rohan die “nobele noordelijke geest” bedoelde en dat die zijns inziens het tegenovergestelde was van de geperverteerde versie die Hitler ervan had gemaakt. Hij beschouwde Hitlers ideeën als “demonisch” en weigerde daarom mee te werken aan een ariërverklaring.
Had Rachel Maddow dit geweten, dan had ze wellicht niet zo’n wanhopige poging gedaan om Vance als fascist af te schilderen. Wat Meloni betreft, zij zoekt haar inspiratie tegenwoordig niet meer bij Mussolini, maar bij de conservatieve filosoof Roger Scruton.
Links en rechts begrijpen elkaar vaak niet en het is helaas zo dat in onze tijd conservatieve ideeën regelmatig worden gepresenteerd als fascistische ideeën. Een katholiek als Tolkien is echter wars van ieder politiek radicalisme. Waar de revolutionair (links-radicaal) en de reactionair (rechts-radicaal) doorslaan in hun antipathie zijn wij als katholieken geroepen om mild en redelijk te blijven – net als Tolkien was.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
