Kunstmatige intelligentie – AI – biedt grenzeloze mogelijkheden, maar creëert ook zorgen over de ‘ontmenselijking’ van de maatschappij. Hoewel je het niet zou verwachten, denkt de Kerk actief mee over de fundamentele vragen rond de kansen en gevaren van AI.
In 1950 bedacht de Britse wiskundige Alan Turing de mogelijkheid dat computers in principe zouden kunnen denken. Nu, 75 jaar later, lijkt het zover. Kunstmatige intelligentie (AI) is overal zichtbaar en de toepassingen zijn zowel verbluffend als beangstigend. Het meest in het oog springen AI-toepassingen die zelf tekst, geluid en beeld genereren. De vraag die iedereen bezighoudt is hoe ver AI gaat en wat AI gaat betekenen voor ons mens-zijn.
Deze vragen zijn binnen het katholicisme voortvarend opgepakt. Katholieke AI-toepassingen zijn er ook al, zoals Magisterium AI en CatéGPT. Deze bieden een ongekende toegang tot de geloofswereld en vormen een illustratie van de positieve kracht van AI.
Maar er zijn ook zorgen. Zal AI niet tot ontmenselijking van onze maatschappij leiden, als menselijke door kunstmatige intelligentie wordt vervangen? Het Vaticaan publiceert hierover regelmatig, met als recentste voorbeeld de pauselijke verhandeling Antiqua et Nova (‘Oud en nieuw’) van 28 januari.
Samengevat lijkt paus Franciscus als een wijsgerig koorddanser de balans te willen houden tussen techniekpessimisme en vooruitgangsoptimisme. Naast de ethische risico’s van een door computers gedomineerde maatschappij noemt hij AI ook een cognitieve revolutie en een ware manifestatie van het gebruik van door God gegeven creatieve mogelijkheden.
Dit laatste mag misschien vreemd lijken voor een instituut dat als conservatief bekendstaat, maar met deze stellingname loopt het Vaticaan voorop in de discussie over AI.
“Het blijkt nu al uitdagend om aan AI niet allerlei fundamentele menselijke eigenschappen toe te schrijven, inclusief echte intelligentie.”
Tweet dit!
Het spannende aan AI is dat er vermogens mee in het geding komen die traditioneel als puur menselijk gelden. Het gaat niet om het vermogen om sneller te kunnen bewegen of sneller te kunnen rekenen dan mensen, maar om vermogens als creativiteit, empathie en kritisch nadenken. Het lijkt alsof AI daartoe nu al in staat is, of dat dan toch binnenkort zal zijn.
Is de geest nu echt uit de fles?
Wetenschap heeft de neiging de wereld te onttoveren. Heksen bestaan niet meer en de term is verworden tot een verouderde en kwalijke benaming. Ziekten en epidemieën zijn geen goddelijke beproeving meer, maar een wetenschappelijk verklaarbaar gevolg van de menselijke en natuurlijke biologie.
Wetenschap heeft ons veel gegeven: nieuwe vergezichten, snelle auto’s, werkende vaccins, maanreizen en kernenergie. We hebben deze breed geaccepteerd.
AI lijkt een nieuwe fase voor de mens en wetenschap in te luiden. Dat allerlei professionele vaardigheden door AI worden vervangen is nog tot daaraan toe. Artsen, accountants, adviseurs en docenten moeten er rekening mee houden dat hun professie substantieel zal veranderen, maar dat zal ze wel lukken.
De opkomst van computers in de laatste decennia biedt een duidelijk precedent. Ooit was weerstand tegen computers groot en voorspellingen wezen op het verdwijnen van professioneel werk. Maar computers zijn inmiddels bijna overal geaccepteerd en moeilijk weg te denken.
De kennelijke immuniteit van allerlei complexe handenarbeid (kappers, verplegers, bakkers, monteurs, soldaten) biedt ook een positief perspectief op AI. Wellicht wordt deze handenarbeid daarmee, en daardoor, eindelijk op werkelijke waarde geschat.
Maar als het gaat om menselijke eigenschappen is het de vraag of met de technische progressie van AI op een of andere manier ons beeld van de mens, naar Gods beeld geschapen, niet fundamenteel op drift raakt.
Als beslissingen door machines worden genomen, dan wijzigt ons idee over wat het betekent om menselijke beslissingen te nemen en om daarvoor verantwoordelijkheid te dragen. Als we onder de indruk zijn van kennelijk intelligent gedrag van machines, bestaat er een risico dat we mensen van vlees en bloed steeds meer als machines gaan zien. We gaan dan menselijke intelligentie beschouwen als datgene wat AI aan ons vertoont.
Dit is geen denkbeeldig risico, alleen al denkend aan onze onbedwingbare neiging om intelligent gedrag aan onze huisdieren toe te schrijven. Letterlijk geen hond denkt na over de manier waarop hij zijn baasje tegemoet treedt, zoals mensen elkaar tegemoet treden en daarover nadenken. Evengoed vinden we het helemaal niet vreemd om over honden als trouw, lief en grappig te spreken. Sommigen hebben het zelfs over hun “trouwe auto”, alsof die machine echt leeft.
Met AI kan hetzelfde gebeuren. We spreken er dan over alsof het een levend wezen is dat tekst, geluid en beeld creëert. Het blijkt nu al uitdagend om aan AI niet allerlei fundamentele menselijke eigenschappen toe te schrijven, inclusief echte intelligentie.
Het is in dit verband belangrijk om kennis te nemen van hoe zich langzamerhand een katholieke leer over AI aan het ontwikkelen is. Paus Franciscus laat niet na zijn bewondering uit te spreken voor het vernuft van de mens in het creëren van deze nieuwe techniek, maar stelt ook nadrukkelijk de vraag wat het dan betekent om mens te zijn.
AI is voor hem niet een ontwikkeling die vanuit vaststaande menselijke vermogens en normen kan worden bekeken en beoordeeld. Nee, die menselijke vermogens en normen zijn zelf ook in continue ontwikkeling. Wij, als mensen, maken die waar.
Dit betekent niet dat elke AI-ontwikkeling bij voorbaat ons ontzag en onze steun verdient. Technische en ethische vragen zijn cruciaal. Het betekent wel dat wat ‘een machine’ is en wat ‘een mens’ is steeds opnieuw moet worden bevraagd.
Een praktisch voorbeeld hiervan ligt in de vraag hoe om te gaan met door AI nu al geproduceerde diagnoses. Patiënten zouden nooit mogen worden overgeleverd aan een machine, maar altijd in contact moeten staan met een arts. De overheid mag niet op basis van anonieme algoritmes over haar burgers beslissen, maar altijd via verantwoordelijke ambtenaren. Bedrijven moeten hun jaarrekening door een accountant van vlees en bloed laten goedkeuren.
“Als beslissingen door machines worden genomen, dan wijzigt ons idee over wat het betekent om menselijke beslissingen te nemen en om daarvoor verantwoordelijkheid te dragen.”
Tweet dit!
Maar wat betekent dit principe in het licht van de technologische superioriteit van AI? Wat voegt de mens in deze voorbeelden precies toe aan de diagnose, de beslissing of de goedkeuring?
Uiteraard heeft paus Franciscus daarvoor niet direct een technisch of organisatorisch advies. Maar het belang van deze fundamentele vraag kan niet worden onderschat, omdat die voorafgaat aan zulke technische en organisatorische adviezen.
De belangstelling van paus Franciscus voor AI is daarmee tevens een uitstekend voorbeeld van het belang van theologie voor alledaagse vragen. Voor eenzijdige kritiek op AI is vanuit katholiek standpunt geen plaats.
Dogmatische concepties van de mens bieden geen houvast voor het bouwen van een verdedigingslinie tegen deze ‘mensachtige’ technologie. Paus Franciscus lijkt juist het tegendeel te betogen, namelijk dat AI ons uitdaagt om onszelf als mens opnieuw te ontdekken, uit te vinden en te verwerkelijken.
Wat ons betreft zet paus Franciscus hiermee de zich ontwikkelende katholieke leer in het middelpunt van de discussie over AI. Hij roept alle AI-geïnteresseerden vanuit wetenschap en praktijk op om zich in deze discussie te mengen. Daarmee toont hij eens te meer dat geloof en wetenschap in zijn visie vragen om onderlinge versterking en beïnvloeding.
Juist de vraag naar verschillen en overeenkomsten tussen kunstmatige en menselijke intelligentie laat zien dat de scheiding tussen geloof en wetenschap niet bestaat. Dat is niet alleen goed nieuws voor wetenschappers, theologen en filosofen, maar voor alle mensen.
Frank Hartmann is hoogleraar Accounting aan de Radboud Universiteit Nijmegen en filosoof. Coban Menkveld is theoloog en religiewetenschapper.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
