Chiara Lubich is niet breed bekend. Toch is deze Italiaanse van enorme betekenis geweest in het leven van honderdduizenden mensen. Meer dan op het eerste gezicht lijkt, is haar gedachtegoed een filosofische en theologische goudmijn voor verdere doordenking van de katholieke intellectuele traditie.

Toen Chiara Lubich (1920-2008) zich op 7 december 1943 toewijdde aan ‘God alleen’, zoals eeuwen eerder haar naamgenoot Clara van Assisi had gedaan, had zij geen idee en ook geen enkele intentie om iets nieuws te beginnen. Toch zou de weg die zij insloeg uitmonden in een nieuwe spiritualiteit en een beweging die wereldwijd vele duizenden mensen en organisaties zou inspireren.

Universele waarden

Als sticht­ster van wat vanaf 1947 de Focolarebeweging heette, zette zij katholieken en later ook gelovigen van andere Kerken en godsdiensten aan tot een geloviger leven. Niet-gelovigen spoorde ze aan tot een leven in grotere overeenstemming met de universele waarden van het Evangelie. Ook motiveerde ze kinderen, jongeren en volwassenen, leken, religieuzen en kerkleiders, ondernemers en politici tot inzet voor de gemeenschap en “voor een verenigde wereld”.

Zestien katholieke universiteiten verleenden haar een eredoctoraat, omdat zij in haar denken een bijdrage zagen voor verschillende wetenschappelijke disciplines. De vraag die dan rijst is: hoe kon uit een keuze ‘voor God alleen’ een werk ontstaan met zo’n grote impact en dat wetenschappelijke interesse wekt?

Bronteksten

Een historisch onderzoek van de ontstaansjaren van de beweging en een lezing van de bronteksten van Chiara Lubich moeten op dit punt duidelijkheid verschaffen. Met dit doel voor ogen heb ik me onder leiding van twee vakbekwame supervisoren, prof. Paul van Geest uit Tilburg en prof. Piero Coda van de Sophia University in Italië, gewijd aan een minutieus historisch-kritisch onderzoek en aan de inventarisatie en lezing van de publicaties en vele duizenden pagina’s onuitgegeven teksten van Chiara Lubich.

Het beeld dat daaruit opdoemt, heb ik samengevat in enkele conclusies. De eerste onomstotelijke conclusie betreft de persoon waaruit alles is voortgekomen. Het komt niet als een verrassing dat we te doen hebben met een bijzonder spiritueel begaafde vrouw. Heel haar leven wist zij personen van allerlei leeftijden, achtergronden en culturen aan te sporen tot een leven in overeenstemming met het Evangelie en tot een gemeenschapsleven dat daaruit moet voortspruiten.

Grote overtuiging

Met grote inventiviteit greep zij alle gelegenheden aan om de vreugde en diepgang van een dergelijk leven te verbreiden in steeds bredere kringen. Zij stelde hoge eisen aan zichzelf en vroeg een radicale keuze van wie haar op de weg van het Evangelie wilden volgen. Zelfs de allerjongsten riep zij op “locomotief” te zijn in de eigen omgeving.

Al vroeg moet Lubich gemerkt hebben dat van haar woorden een grote overtuiging en fascinatie uitging. Zij sprak een taal die mensen in hun ziel raakte. Buiten de beweging kwam de kritiek van “Chiara-verering” en was er weinig begrip voor de centraliteit van haar persoon, die soms inderdaad de vorm van adoratie aannam. Binnen de beweging was er vooral de ervaring van haar spirituele virtuositeit en persoonlijke liefde.

Vrouwelijk presidentschap

Lubich leefde in de eeuw waarin de vrouw zich meer en meer manifesteerde, buiten en ook binnen de rooms-katholieke Kerk. Ze trachtte gedaan te krijgen dat de Kerk het vrouwelijk presidentschap van de beweging zou accepteren, en slaagde daarin. Toch maakte zij geen issue van de rol van de vrouw in de Kerk.

Ze verwierp een dualistisch denken in termen van man-vrouw en haalde vaak de woorden van Paulus uit de Galatenbrief aan: “Er is geen man en vrouw” (Gal. 3,28). Over de vrouw in het ambt van priester sprak zij niet. Ook priesters moeten in haar optiek dienend en mariaal zijn, geen patriarchale leiders. Niet als vrouw, maar als leek nam zij haar verantwoordelijkheid om allen, inclusief bisschoppen en clerus, aan te zetten het Evangelie met nog meer ijver te beleven.

Spirituele virtuositeit

Voor mannelijke dominantie was er geen plaats. Chiara won het vertrouwen van mannen en kreeg de ruimte. Meerdere keren zouden haar geestelijk leidsmannen van gids haar leerling worden. Haar magnetische aantrekkingskracht en vernieuwende ideeën riepen de nodige onrust op in het mannenbolwerk van de Kerk.

Meermaals werden jezuïeten ingezet om middels de juridische taal van het kerkelijk wetboek een dam op te werpen tegen de intuïtieve, op de liefde geënte geloofsvisie van deze jonge vrouw. Maar ook de kerkjuristen, kerkelijk visitatoren en assistenten raakten niet zelden in de ban van haar persoonlijkheid en spirituele virtuositeit.

De verlaten Jezus

In Chiara Lubich zien we een krachtige persoonlijkheid, maar fysiek en psychisch was ze ook zeer kwetsbaar. Ze was vaak ziek of uitgeschakeld door beproevingen. Tegelijk was ze ergens ook onoverwinnelijk. In haar keuze voor de Verlaten Jezus en haar navolging van Maria Desolata vond zij de kracht om tegen de stroom in te gaan, hetgeen haar standvastigheid in het lange goedkeuringsproces verklaart en haar bereidheid om zo nodig terug te treden als leider.

Ze schikte zich naar de leiding van de Kerk (“Wie u hoort, hoort Mij”, Luc. 10,16), maar hield tevens vast aan haar intuïties. In die spanning van traditie en vernieuwing, van hiërarchie en charisma, bleef zij in de patriarchale Kerk van vóór het Tweede Vaticaans Concilie staande.

Eenheid

Een tweede conclusie betreft het gelovig denken van Chiara Lubich en de wijze waarop zij het Evangelie leest: eenvoudigweg als een opdracht tot eenheid. Dat was Jezus’ testament geweest, toen Hij zijn Vader smeekte: “Mogen allen één zijn” (Joh. 17,21). In Jezus’ Godverlatenheid ziet zij de maat die God zelf voordoet om tot eenheid en gemeenschap te komen: een bereidheid tot totale ontlediging. Buiten de Godverlatene om is eenheid een utopie of wordt ze een nachtmerrie.

Chiara Lubich wijst haar volgelingen erop dat de christelijke volmaaktheid niet gezocht moet worden in individuele heiligheid, maar in het van moment tot moment mogelijk maken van de presentie van de Heilige zelf te midden van de mensen: “Waar twee of meer in mijn naam verenigd zijn, daar ben Ik in hun midden” (Mt. 18,20). Een mystiek die niet is weggelegd voor enkele mystici, maar voor alle mensen. Lubich: “Ook van een kind dat deze spiritualiteit beleeft, kun je zeggen dat het een mysticus is.”

Innerlijke kasteel

Vele malen sprak Lubich over het Rijk van God als een uiterlijke burcht waarin Christus onder de mensen woont. Ze plaatst het beeld naast dat van een innerlijke burcht, van Theresia van Ávila, waar ‘Zijne Majesteit’ na een lange weg van beproevingen en gebed in de binnenste kamer gevonden kan worden.

Maar de tijd is gekomen, aldus Lubich, om behalve aan het innerlijke kasteel ook te bouwen aan het uiterlijke kasteel, waar God meteen gevonden wordt in de eenheid met de broeder of zuster. “Zo wordt de wereld, de maatschappij in al haar sectoren en aspecten geleidelijk doordrongen van een goddelijke presentie.”

Solide krachten

Dit voert als vanzelf tot een volgende conclusie over de doorwerking van Lubichs boodschap. Uit haar spiritualiteit zijn de ‘Economie van gemeenschap’, de ‘Politieke beweging voor eenheid’, tal van oecumenische doorbraken, initiatieven van interreligieuze dialoog, sociale projecten en zoveel meer voortgekomen. We mogen spreken van een ‘productieve mystiek’, waarbij Gods aanwezigheid wordt ervaren in de eenheid van “twee of meer” die in zijn Naam verenigd zijn, maar tevens in de absurde en problematische wereldse situaties waar Hij afwezig is.

Waar geen eenheid is, mogen we de aanwezigheid weten van de Godverlatene. De last van het vooralsnog uitblijven van eenheid kunnen  we dus samen dragen met Degene die we liefhebben. Te weten hoe dan ook gedragen te zijn door de liefde van God maakt personen die zich richten op gemeenschap en eenheid tot solide, productieve krachten in elke omgeving.

Michel Bronzwaer is publicist en beleidsadviseur van de Stichting Thomas More. Hij werkte negen jaar aan een studie over leven, werken en spiritualiteit van Chiara Lubich. Dat heeft geleid tot het proefschrift Enkel het Evangelie. Chiara Lubich: leven, werken, spiritualiteit.