<

Geef om katholieke journalistiek

doneer
(Foto: Nowshad Arefin - Unsplash)
Essay

Start eens met de Heilige Geest

Jos Moons 6 juni 2019

Met Pinksteren staat de Heilige Geest even centraal, maar meestal komt Hij op de tweede plaats. Het zou goed zijn als we vaker met Hem zouden beginnen.

Gewoonlijk komt de Heilige Geest op de derde plaats. Denk maar aan de geloofsbelijdenis: eerst belijden we de Vader, dan de Zoon, dan de Geest. Of aan het liturgische jaar: eerst Kerstmis en Pasen, beide met een uitgebreide voorbereidingstijd, daarna Pinksteren.

Cijfertjes

Dat is niet alleen chronologisch, of ‘je moet ergens beginnen’. Ook als je naar de inhoud kijkt, gaat de meeste aandacht uit naar de Zoon. Voor wie van cijfertjes houdt: zes van de twaalf zogeheten artikelen van het geloof in de korte geloofsbelijdenis gaan over de Zoon, en maar één gaat over de Geest. Bovendien wordt daarin niet meer gezegd dan “ik geloof in de Heilige Geest”. Pas de latere lange geloofsbelijdenis legt uit dat de Geest “Heer is en het leven geeft” en dat Hij al werkte in de profeten.

“Is de Heilige Geest de Assepoester van het geloof?”
- Jos Moons

Volgens mij is het voor veel mensen wel herkenbaar dat de Geest een beetje op het derde plan staat. Het christendom draait natuurlijk (en terecht) om Jezus Christus. Dan is er nog de dragende God en schepper, de verborgen Abba-Vader. Maar de Geest wordt vaak vergeten.

De onbekende God

De Duitse jezuïet Karl Rahner opperde halverwege de twintigste eeuw teleurgesteld dat voor de meeste christenen weinig verandert als de Geest zou verdwijnen uit ons geloven. Heeft hij geen gelijk? Andere theologen noemen de Geest speels ‘de onbekende God’, of de Assepoester van het geloof.

https://www.kn.nl/abonnementen/

Ook in kerkelijke teksten zie je dat terug. Zo ontbrak bijvoorbeeld lange tijd elke verwijzing naar de Geest in het eucharistisch gebed. Gelukkig veranderde dat door de liturgische vernieuwing na het Tweede Vaticaans Concilie, die twee ‘epiclesen’ toevoegde aan de meeste nieuwe eucharistische gebeden.

In het begin

Maar dit sombere verhaal is niet het enige. Met Pinksteren is het goed ook het andere verhaal te vertellen, namelijk dat we soms juist wél beginnen met de Geest. Volgens het eerste scheppingsverhaal speelt de adem Gods vanaf het begin over de wateren (Genesis 1). Ademt Hij de donkere wateren leven in? Brengt Hij de nog vormloze materie in het gareel? Maakt Hij zacht wat nog hard is?

Je kunt ook denken aan de adem Gods die de Rode Zee open blaast (Exodus 14), aan de adem Gods die de doodse beenderen in het visioen van Ezechiël nieuw leven schenkt (Ezechiël 37), of aan de adem Gods die een mens tot profeet maakt (1 Samuel 16; Jesaja 11).

Gods Geest centraal

Dat gaat door in het Nieuwe Testament. In het leven van Jezus en de beginnende kerk staat Gods Geest regelmatig centraal. Zonder Geest geen goddelijke geboorte. Zonder Geest geen uitzuiverend verblijf in de woestijn. Zonder Geest geen doop.

“Zonder Geest waren we blijven steken bij een stel bange leerlingen”
- Jos Moons

Wat de Kerk betreft: Pinksteren wordt wel haar geboorte genoemd. Dat kun je ook dramatischer zeggen: zonder Geest waren we blijven steken bij een stel bange leerlingen. Daar blijft het niet bij. In de avonturen van de eerste leerlingen speelt de Geest voortdurend een hoofdrol. Zonder de Geest hadden we bijvoorbeeld nog vastgezeten aan het kader van de joodse rituelen waarbinnen het christelijk geloven zich aanvankelijk bevond (Handelingen 15). Dan hadden jongens bijvoorbeeld besneden moeten worden en hadden we ons aan allerlei spijswetten moeten houden.

Het Tweede Vaticaans Concilie

Dat de Geest aan het begin staat, zien we ook nu nog. Het Tweede Vaticaans Concilie begon bijvoorbeeld dagelijks met de Geest. Tussen 1962 en 1965 kwamen zo’n vijftienhonderd bisschoppen jaarlijks in de herfst samen om na te denken over de toekomst.

https://www.us12.list-manage.com/subscribe/post?u=d22144bf286104d517b638301&id=b3f10e4ed1

Elke werkdag opnieuw, als ze in de Sint-Pieter samenkwamen om van gedachten te wisselen, baden de concilievaders om en tot de Geest. Eerst legden ze het evangelieboek open in het midden, daarna baden ze: “Wij zijn er, o Heer, Heilige Geest. U weliswaar onwaardig, zijn we toch verzameld in uw Naam. Kom tot ons, woon in ons, onderwijs ons. Wees Gij alleen het die ons beraadslagen beweegt en bewerkt” – aldus het zogeheten adsumus-gebed.

Veni creator Spiritus

Of meer in onze eigen tijd: denk aan wijdingen of synodes of conclaven. Die beginnen vaak met de hymne Veni creator Spiritus, ‘Kom schepper Geest’, een ander gebed tot de Geest, of met een speciale Eucharistieviering ‘om de Heilige Geest’. Trouwens, het is een goed idee om zoiets ook zelf te doen, bijvoorbeeld bij de opening van het pastorale jaar na de zomervakantie, bij bijzondere vergaderingen of bij bijeenkomsten in parochie of bisdom.

“Voor wie de Geest tot norm en uitgangspunt maakt, is het eigen gelijk minder belangrijk”
- Jos Moons

Zo’n gebed om de Geest is een spannende zaak, want het relativeert alles een beetje. Als de Geest ons uitgangspunt en onze norm is, dan is al het andere dat niet: noch mijn eigen overtuigingen, angsten en zekerheden, noch die van anderen.

Soms is dat een aangenaam gevoel en een weldadige ervaring. Dan sterkt de Geest ons in onze zwakte, brengt Hij ons onbehagen tot rust of inspireert Hij tot inzicht. Dat zagen we bijvoorbeeld bij de apostelen. Niet hun angst was de norm, maar de Geest; vrees werd vertrouwen.

Op het goede spoor

De Geest bevestigt ook, bijvoorbeeld met diepe innerlijke vrede. Dat is een van de duidingen van de doop van Jezus, met de duif en de stem uit de hemel: “Jij bent Mijn Zoon”: Gods Geest steunde Jezus op een scharniermoment in zijn bestaan.

https://www.us12.list-manage.com/subscribe/post?u=d22144bf286104d517b638301&id=b3f10e4ed1

Op dezelfde manier voelen wij soms diep vanbinnen aan dat we op het goede spoor zitten, ook als dat niet gemakkelijk is of als we tegenwind krijgen.

Onrust en twijfel

Maar soms relativeert de Geest op een scherpe manier. Niet met rust of met vertrouwen, maar met onrust en twijfel. Dan wordt er om verandering gevraagd. Flecte quod est rigidum, bidt de pinkstersequentie: “Buig toch wat hard, onbuigzaam en rigide is.”

Om onmiddellijk te vervolgen met een ander beeld: Fove quod est frigidum: “Maak toch warm wat kil en koud is.”

Laat je ombuigen

Soms voelt het ook als correctie. Rege quod est devium: “Zet weer in het goede perspectief wat ontspoorde.” Dat kan natuurlijk alleen als je meewerkt. Als je je laat ombuigen, verwarmen, heroriënteren. Precies daar wordt het spannend. Is het gebed om en tot de Geest een vrome frase, of meen je het echt?

“Soms relativeert de Geest op een scherpe manier, met onrust en twijfel”
- Jos Moons

Dat vraagt de nodige grootmoedigheid: moedig denken in grotere kaders. Sommige mensen vinden dat lastig, want het relativeert onze zekerheden.

Wie te zeer vastzit aan bepaalde woorden en tradities (met kleine letter t), kan het conciliaire gebed dat de Geest ons onderwijst, niet beamen. Hij of zij gelooft dat de Geest ons vroeger onderwezen heeft, in de verleden tijd dus, in de jaren zestig bijvoorbeeld of met het Concilie van Trente, maar dat Hij dat nu niet meer doet. Voor die houding geldt de scherpe kritiek van de destijds jonge Walter Kasper dat de Geest in die visie “kerkelijk getemd” is: opgesloten in structuren en procedures, in manieren en woorden van vroeger.

Sensus fidelium

Als grootmoedigheid wel lukt, ontbreken de vruchten niet. Ik verwees al naar het afschaffen van de joodse kaders in het vroege christendom. De oecumenische dooperkenning die enkele decennia geleden werd ingevoerd, is een andere verheugende vrucht van wat je creatieve trouw kunt noemen. Deze beslissing erkent het leergezag en de Traditie, maar ook de tekens van de tijd en de geloofsgevoeligheid van nu (sensus fidelium). Een al wat oudere vrucht is het inzicht dat discriminatie en slavernij niet bij het Evangelie horen; aanvankelijk werden die theologisch gelegitimeerd.

Een nieuw begin

En dan hebben we het nog niet gehad over de vruchten in het persoonlijke leven! Voor wie de Geest tot norm en uitgangspunt maakt, is het eigen gelijk minder belangrijk. Hij of zij kan luisteren naar wat een ander te zeggen heeft en de eigen houding heroverwegen. En omdat ook het ego niet meer de norm is, kunnen we zonder moeite onze fouten toegeven.

https://www.kn.nl/donaties/

“De Geest des Heren heeft een nieuw begin gemaakt”, zingen we in deze tijd. Dat mag je gerust in de tegenwoordige tijd zeggen: steeds weer maakt Hij een nieuw begin.

Over de auteur

Jos Moons is jezuïet. Hij doceert theologie aan de KU Leuven en doet onderzoek aan de Universiteit van Tilburg. Hij promoveerde op de pneumatologische vernieuwing van Vaticanum II en publiceerde het boek ‘De kunst van geestelijke begeleiding’ (Averbode/Berne).

Een traditie van eeuwen tegenover de waan van de dag

In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.

Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.

Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.