<

Geef om katholieke journalistiek

doneer
Essay

Witte Donderdag en het wonder van de Mis: in het einde vinden we het begin

Willem Jan Otten 1 april 2021
In het ritueel van de Voetwassing, waarmee de avondmis van Witte Donderdag soms begint, toont Jezus zich als de dienstknecht der dienstknechten. Illustratie: Tomás Rico en Loreto Sales

Op Witte Donderdag voltrekt het wonder van de Mis zich nog intenser dan anders. Zozeer, dat je weet: het ogenschijnlijke einde van Jezus’ kruisdood, is in werkelijkheid het begin van iets nieuws.

De drie dagen voorafgaande aan Pasen worden het Triduüm Sacrum genoemd, letterlijk: de Heilige Driedaagse. Het is alsof de rivier van de tijd gedurende de vastenzondagen steeds langzamer is gaan stromen, omdat hij zijn zee bereikt.

Je wordt gevraagd om, met ingang van Palmpasen, in real time de laatste dagen van Jezus mee te maken; en vanaf Witte Donderdag is het alsof je zelfs de uren telt, en dat gestadig steeds meer samenvallen van je ‘beleefde tijd’ met de tijd die het Lijden in werkelijkheid heeft geduurd bereikt Goede Vrijdag-middag zijn hoogtepunt: met het in processie aflopen van de veertien kruiswegstaties. Als op de woorden ‘Hij gaf de Geest’ de geloofsgemeenschap door de knieën gaat, valt er een stilte waarin er oneindig veel meer tijd verstrijkt dan de paar klokkenseconden die hij duurt.

Georganiseerde stilte

Toen ik voor het eerst dit ogenblik meemaakte, ruim twintig jaar geleden in de kleine Sint-Vituskerk in de vesting van Naarden, wist ik niet wat me overkwam, overspoeld als ik werd door de herinnering aan het sterfbed dat ik enige tijd daarvoor had meegemaakt – aan de onbeschrijfelijke tijdspanne die volgt op de laatste uitademing. Die van mijn grootmoeder was dat.

https://www.us12.list-manage.com/subscribe/post?u=d22144bf286104d517b638301&id=b3f10e4ed1

De knieval-stilte in de Sint Vitus leek dit ogenblik te herhalen. Het was alsof de rituele, collectieve, om zo te zeggen ‘georganiseerde’ stilte op het voorgeschreven moment in het half gezongen, half voorgelezen en half in meditaties opgeroepen verhaal, gevuld werd met de persoonlijke, ondeelbare herinnering aan het ene onherroepelijke ogenblik waarop mijn grootmoeder, inderdaad, de geest gaf.

Zijn laatste adem

Te vrezen valt dat het niet is uit te leggen, wat er tijdens het kruiswegritueel gebeurde, en elke keer dat het herhaald wordt weer kan gebeuren: terwijl je je voorstelde, samen met de anderen, dat Christus stierf, sprong het sterven van dierbaren in je op. Dat is misschien het woord: opspringen, het ogenblik van de geest geven kwam tot leven, voltrok zich voor je geestesoog – alsof de laatste adem van de Gekruisigde alle laatste adems deed herleven en in zich opnam.

In het hart gegrift

De kruisweg is geen Mis, maar de stilte waarin de rituele gebedengang uitmondt (het is de twaalfde statie, er komen er daarna nog twee) is, zou je kunnen zeggen, het hart van iedere Mis, om het even waar en wanneer die wordt opgedragen. Zelfs in de meest afgeraffelde Mis opgedragen door een halfdronken priester, valt deze stilte, zegt Graham Greene, ook als alle gelovigen in slaap gesukkeld zijn.

Iedere Eucharistie draait om het moment waarop de priester de woorden herhaalt die Jezus, daags voor zijn dood, heeft uitgesproken, toen Hij voor het laatst met de zijnen de maaltijd deelde. Het zijn misschien wel de diepst in het kerkgangershart gegrifte woorden van het ritueel: neemt en eet hier allen van: want dit is mijn Lichaam.

“Raadselachtig is de hoop, die ontspringt aan de vraag: waar bent U dan wel?”
- Willem Jan Otten

Het priesterlijk gebaar

In de meeste kerken klingelt er dan een belletje (en ook na de volgende zinnen: dit is mijn bloed). Iemand heeft me verteld dat het schelle geklingel ergens in de Middeleeuwen is ingesteld om doezelende gelovigen te waarschuwen dat het wonder van de presentia realis op dit eigenste moment voltrokken werd.

Het is hoe dan ook de bedoeling dat je opkijkt, en het priesterlijk gebaar ziet: het lichaam, de Hostie, wordt geheven, zoals Degene die de woorden uitspreekt ook geheven zal worden, stervend opgericht, aan het kruis. Ook als het waarschuwingsbelletje niet klinkt, hoor ik het, het is een bestanddeel van de stilte geworden – de stilte die zich vult met, anders kan ik het niet zeggen, woordeloos onbegrip.

Sterven om te leven

Op Witte Donderdag word je, net als tijdens elke andere Mis, ‘genodigd aan de maaltijd des Heren’. Het is een avondmis, die soms met het ritueel van de Voetwassing begint, Jezus als dienstknecht der dienstknechten. Je weet dat je morgen langs de kruisweg zult staan, of zelfs, naar vermogen, in de voetsporen van Degene die Gods wil doet, zult proberen te treden. Als je een geboren Andalusiër was, zou je wie weet onder de tronos van een Semana Santa-processie mee kreunen.

https://www.kn.nl/abonnementen/

Je zult, in je stadskerk waar maar dertig kerkgangers met mondkapjes toegelaten worden, Jezus de instellingswoorden horen uitspreken – ‘doe dit ter mijner nagedachtenis’. Je zult het niet begrijpen, maar het zal je bedaren en misschien zelfs moed geven. Want op een raadselachtige manier weet je dat je niet bij een einde aanwezig bent – maar bij een begin: uit deze woorden, en uit deze stilte, gevallen na dit ene ogenblik, welt de stroom van de tijd op die, door de engte van sterven, het leven in stroomt.

Op symbolische wijze voltrekt zich wat Jezus je niet aflatend voor ogen gehouden heeft: sterven om te leven.

Raadselachtige hoop

De Mis eindigt in een doodstil ritueel: de monstrans met het Lichaam van Christus wordt door de priester uit het tabernakel geheven en naar een nis terzijde van de kerk gedragen. Alle beeltenissen van de Gekruisigde zijn met doeken aan het zicht onttrokken, al sinds Palmpasen. Het tabernakel blijft wijd open staan, en als je blijft zitten, terwijl het koor blijft zingen, kun je je blik op de lege ruimte richten, je kijkt het lege graf in. Daar is Hij niet. Niet.

Raadselachtig is de hoop, die ontspringt aan de vraag: waar bent U dan wel?

In het afgelopen ‘coronajaar’ maakte schrijver Willem Jan Otten voor Katholiek Nieuwsblad de serie ‘De Mis die wij missen’. Daarin reflecteerde hij wekelijks op de Mis die velen door de crisis niet konden bijwonen. Met deze aflevering over Witte Donderdag is de cirkel van het kerkelijk jaar rond. Voor onze paaseditie schreef hij een serie meditaties bij de kruisweg.

Een traditie van eeuwen tegenover de waan van de dag

In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.

Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.

Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.