In alle berichtgeving rondom het aanstaande conclaaf komt één deelnemer er maar bekaaid vanaf: de Heilige Geest. Toch is het kiezen van de volgende paus ten diepste een geestelijk proces, waarbij de kardinalen samen op zoek gaan naar verbondenheid.
Bij het begin van het conclaaf bidden de kardinalen om de Heilige Geest. Voor elkaar, maar ook voor zichzelf. Want ze gaan niet in conclaaf om te onderhandelen. Zij komen niet samen als vertegenwoordigers van theologische scholen of kerkpolitieke richtingen die hun zin willen krijgen.
Het is hun verantwoordelijkheid de bisschop van Rome en de leider van de wereldkerk te kiezen die nu nodig is. Om te ontdekken wie dat is, is de Heilige Geest nodig.
Het kan gemakkelijk een nietszeggend vroom cliché lijken dat het uiteindelijk de Heilige Geest is die de paus aanwijst. Een kerkelijk-eigen uitdrukking voor de onzekerheid die elke verkiezing aankleeft. Verkiezingsresultaten vallen nooit helemaal terug te brengen tot de afzonderlijke opvattingen van degenen die kiezen. Is het dit verschil dat in de Kerk Heilige Geest wordt genoemd?
Dat spreken over de Geest nogal gratuit lijkt, ligt ten dele aan de gebruikelijke berichtgeving. Die suggereert dat de pauskeuze om de verkiezing van een bestuurder gaat.
De afgelopen tijd hebben sommige kardinalen ook zelf de geloofwaardigheid van daadwerkelijke betrokkenheid van de Heilige Geest bij een pausverkiezing flink geschaad, door zich te profileren als felle tegenstanders van Franciscus. Alsof het feit dat zij hun zin niet kregen reden was te denken dat de Heilige Geest verstek liet gaan.
Een dergelijke gedachtegang heeft paus Franciscus consequent bestreden. Hij zag de eenheid van de Kerk nadrukkelijk niet in concurrentie met fundamentele verschillen. Verschillen in culturen allereerst – elke cultuur die deel wordt van de Kerk verrijkt in zijn visie op een unieke manier het gezamenlijke verstaan van het Evangelie – maar ook verschillen in zorgen en opvattingen over wat het heden en de toekomst van de Kerk vragen.
“Paus Franciscus heeft duidelijk gemaakt dat de Kerk altijd geleid wordt door de Heilige Geest.”
Tweet dit!
Daarom bestaat de belangrijkste erfenis van Franciscus niet uit standpunten en beslissingen – tot teleurstelling van velen. Franciscus’ erfenis is vooral het synodaal proces. Dat is gericht op een zo breed mogelijk gesprek, vanuit de overtuiging dat de Heilige Geest in iedereen en overal werkzaam is. Onderscheiden wat dankzij de Geest in dit gesprek opklinkt en welke weg vooruit zo wordt gewezen, dat was volgens Franciscus de manier waarop de Kerk haar weg vooruit vindt.
Langs deze weg heeft paus Franciscus duidelijk gemaakt dat de Kerk altijd geleid wordt door de Heilige Geest. Niet in plaats van dat zij door mensen wordt geleid, maar dankzij de manier waarop mensen haar leiden.
De Kerk moet zich zo organiseren en structureren dat de Geest de ruimte krijgt. Haar ledematen moeten op elk niveau de organisatie en de structuur van de Kerk zien en gebruiken als vehikels van de Geest. Dus niet om hun eigen zin te krijgen of hun vermeende gelijk te halen.
In de visie van paus Franciscus moet de Kerk haar eenheid steeds weer zoeken en vinden daar waar zij blijkt te zijn. Hier, nu en onder deze omstandigheden. “Er zijn verschillende gaven, maar slechts één Geest”, schrijft de apostel Paulus aan de Korintiërs.
“Er zijn vele vormen van dienstverlening, maar slechts één Heer. Er zijn allerlei soorten werk, maar er is slechts één God, die alles in allen tot stand brengt.” Telkens opnieuw moet in de diversiteit de eenheid worden gezocht.
“Aan ieder van ons wordt de openbaring van de Geest meegedeeld tot welzijn van allen”, besluit Paulus (1 Kor. 12,4-7). De Geest van liefde die de Kerk leidt, leeft in de combinatie van enerzijds een diversiteit aan inzichten, vaardigheden en taken en anderzijds de gerichtheid op gemeenschap.
Het conclaaf is zodanig opgezet dat de kardinalen stap voor stap kunnen gaan zien hoe de ideeën die de Heilige Geest ze inblaast samenhangen, doordat zij in deze verschillen zoeken naar de verbondenheid die de Geest geeft.
Voor het zoeken naar verbondenheid heeft de Geest in het komende conclaaf sowieso meer ruimte dan tijdens eerdere. Paus Franciscus heeft een grote diversiteit aan kardinalen benoemd uit alle delen van de wereld. Zij kennen elkaar niet goed en zijn vooral geworteld in hun eigen deelkerk. Er zijn onder hen weinig verbindingen tot vleugels of facties. Zij hebben niets anders in te brengen dan enerzijds hun inzichten en anderzijds hun wil om de voortgang van de Kerk te bevorderen en zo Jezus Christus te dienen.
De Heilige Geest zal moeten zorgen dat zij een visie ontwikkelen op de hiervoor noodzakelijke koers en het beeld van een voorganger die deze koers verder kan vormgeven. Ik ben benieuwd wat en wie eruit komt.
Erik Borgman is theoloog en lekendominicaan.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
