Vandaag is het duizend dagen geleden dat Rusland Oekraïne aanviel. De primaat van de Grieks-katholieke Kerk van Oekraïne, grootaartsbisschop-metropoliet Svjatoslav Sjevtsjoek, is intussen uitgegroeid tot de meest gezaghebbende morele en spirituele stem in zijn land. “Wij vechten niet alleen voor onze vrijheid, ook voor die van jullie.”

Gedurende de duizend dagen oorlog in Oekraïne is de Grieks-Oekraïense grootaartsbisschop-metropoliet Svjatoslav Sjevtsjoek van Kiev – intussen nog altijd maar 54 jaar oud – zoveel mogelijk in zijn moederland gebleven.

Sinds de Russische inval richt hij elke week een bemoedigende boodschap aan zijn gemeenschap, waarin hij oproept tot verzet tegen Vladimir Poetins agressie en tot onderlinge solidariteit onder alle Oekraïners. De Grieks-katholieke Kerk van Oekraïne – die onder de Sovjets verboden werd en in de clandestiniteit overleefde – staat vooral sterk in het westen van het land en vangt daar vele vluchtelingen op uit het oosten, waar het oorlogsgeweld het hevigst is.

Na de implosie van de Sovjet-Unie werd de ban op het katholieke geloof opgeheven. De byzantijns-katholieke hiërarchie – die in 1992 onder leiding van de grootaartsbisschop van Lviv, kardinaal Myroslav Ivan Ljoebatsjivsky, in het pas onafhankelijk geworden Oekraïne in ere werd hersteld – nam meteen het voortouw in het Oekraïense nationalisme.

Paus Johannes Paulus II verplaatste de zetel van ’s werelds grootste oosters-katholieke Kerk in 2004 naar Kiev, zodat kardinaal Liubomyr Huzar er voor het eerst sinds vele decennia weer de titel van grootaartsbisschop van Kiev-Galicië en die van metropoliet van Kiev kon dragen.

Hitler en Stalin

Svjatoslav Sjevtsjoek, toen net 41, volgde in 2011 metropoliet Huzar op. Hij stond dus al aan het hoofd van de Grieks-Oekraïense Kerk toen eind 2013 de Euromajdan-protestbeweging ontstond, omdat de Russisch–gezinde president Viktor Janoekovytsj weigerde een associatieverdrag met de Europese Unie te ondertekenen.

Hij was al grootaartsbisschop toen Rusland in maart 2014 het Krim-schiereiland inpalmde en Russische separatisten in het oosten even later de zelfverklaarde republieken Donetsk en Loegansk uitriepen. En hij stond als waarnemer op de eerste rij toen de orthodoxie in zijn land in drie Kerken uiteenviel en twee daarvan in 2018 een fusie aangingen. 

“Dat ik nog in leven ben, is eigenlijk een mirakel”, zegt hij tijdens zijn recente bezoek aan Frankrijk, waar hij de Franse bisschoppenconferentie en haar hulporganisatie L’Œuvre d’Orient voor hun steun kwam danken. “Want sinds duizend dagen leeft Oekraïne onder een voortdurende aanval van bommen en drones.”

Grootaartsbisschop Sjevtsjoek windt er geen doekjes om. “In dit conflict zijn de Oekraïners de onschuldige slachtoffers. Maar wij zullen ons blijven verzetten en rekenen daarbij op internationale steun, want de genocides van Hitler en Stalin mogen niet herhaald worden. Wij zullen ons blijven verzetten, omdat je niet anders kan als je met het kwaad wordt geconfronteerd.”

Respect voor het leven

De metropoliet brengt onder meer de massagraven van Boetsja, Irpin en Izjoem en de dramatische aanvallen op de kraamkliniek en het theater van Marioepol in maart 2022 in herinnering. Onderzoek van de Amerikaanse zakenkrant The Wall Street Journal leert dat deze oorlog al meer dan een miljoen doden en gewonden telt.

“Acht miljoen Oekraïners zijn naar het buitenland gevlucht, vijf miljoen zijn op de vlucht in eigen land. Anderhalf miljoen gebouwen zijn vernield of beschadigd, goed voor de huisvesting van drieënhalf miljoen mensen. 3.793 scholen en universiteiten werden vernield of beschoten, 1.736 gezondheidsinstellingen, 630 kerken en religieuze gebouwen.”

Oekraïne verzet zich, maar grootaartsbisschop Sjevtsjoek benadrukt dat het verzet waardig blijft. “Respect voor het leven en voor de menselijke waardigheid staan centraal in de sociale leer van de katholieke Kerk, alsook in een democratie. Daarin verschillen we van totalitaire regimes, zoals het Russische.”

Hij illustreert dat met een waargebeurd verhaal: “Een zwaargewonde Russische soldaat, net gevangengenomen door een Oekraïens soldaat, zei hem: ‘Maak mij maar af.’ En de Oekraïner antwoordde: ‘Nee, wij zijn niet zoals jullie.’ Elke dag opnieuw wagen Oekraïense militairen, vrijwilligers, dokters en aalmoezeniers hun leven zodat wij in vrijheid en waardigheid kunnen leven.”

Geen gemakkelijke vrede

“Maar wij vechten niet alleen voor onze vrijheid, ook voor die van jullie”, zegt de grootaartsbisschop. Hij verwijst naar de woorden van Pavlo Karazin, een Oekraïens journalist die naar het leger trok: “Als Oekraïne deze oorlog verliest, zal er elders geredeneerd worden: kijk, ze hadden een democratie met ruimte voor verschillende meningen, en zij verloren de strijd. Die meningsvrijheid en democratie zijn dus nergens goed voor. Je kunt perfect zonder dat alles een markteconomie runnen, en in het publieke leven een zeker autoritarisme handhaven, zoals ook China en Rusland het al doen.” 

Sjevtsjoek waarschuwt daarom met klem voor valse illusies. “Het is een illusie te pleiten voor een snelle wapenstilstand of een gemakkelijke vrede. Het is simplistisch te denken dat de leiders in het Kremlin tevreden zullen zijn met het Krim-schiereiland en de Donbas in het oosten van Oekraïne. Oekraïne is maar een stapje in de neo-imperialistische droom van Poetin en consorten om een rijk met dimensies zoals in de sovjettijd te heroveren. Na Oekraïne zijn de Baltische Staten, de Kaukasus en Centraal-Azië aan de beurt. Luister daarom goed naar de apostel Paulus in zijn eerste brief aan de Thessalonicenzen: ‘Als de mensen zeggen dat er vrede en veiligheid is, worden ze plots getroffen door de ondergang.’”

Betekenisvolle goede daden

De boodschap van de primaat van de Grieks-katholieke Kerk van Oekraïne is inderdaad geen louter politieke maar in de eerste plaats een spirituele boodschap. “Rusland speelt de kaart van de terreur en van de angst uit. Het intimideert ook het Westen met een nucleair scenario. Maar angst is een slechte raadgever. Ik verwijs naar priester-monnik Herman Budzinski, die onder sovjetbestuur vier decennia lang zijn katholieke geloof trouw bleef, al werd hij telkens opnieuw opgepakt en in de gevangenis gegooid. Toen hij vrijkwam, maakte hij een collage van artikelen waarin de Kerk valselijk werd aangevallen, schreef er een antwoord bij en zond dit naar de westerse media.” 

En weer belandde Budzinski in de gevangenis. “Later werd hem gevraagd of hij niet bang was telkens wanneer hij zich tegen de sovjetautoriteiten verzette. ‘Natuurlijk was ik bang’, zei hij. ‘Maar wat een vreugde, telkens als ik mijn angst wist te overwinnen en van die angst was bevrijd!’

Vanuit spiritueel oogpunt is dit de beste manier om met angst om te gaan: betekenisvolle goede daden doen. Pas als we ons samen inspannen voor het goede, kunnen we onze angst beteugelen. De kracht van de Kerk zit in haar onwankelbare geloof dat, ondanks alles, het goede ten langen leste het kwaad zal overwinnen, dat de waarheid het zal winnen van de leugen.”

In Oekraïne klinkt vaak kritiek op paus Franciscus, omdat die te lang gewacht zou hebben om Rusland als agressor in dit conflict te bestempelen. Wat denkt de katholieke grootaartsbisschop daarvan?

“De diplomatieke rol van de paus is iets anders dan zijn morele stem. Het is goed dat het Vaticaan de lijn met de tegenstander open probeert te houden… Maar intussen heeft de paus nooit nagelaten zijn solidariteit uit te spreken met het lijdende Oekraïense volk. Onlangs heeft paus Franciscus er nog aan herinnerd dat het straks in december 2024 dertig jaar geleden is dat Oekraïne vrijwillig afstand deed van zijn nucleair wapenarsenaal. Misschien was dat gebaar wel een Nobelprijs voor de Vrede waard?”