Er rust een taboe op het krijgen van meer kinderen, waarschuwt demograaf Jan Latten. Het voormalige gezicht van het CBS reageert op de uitspraken van NSC-leider Pieter Omtzigt, die vorige week tijdens de HJ Schoo-lezing het dalende geboortecijfer een probleem met geopolitieke gevolgen noemde.

Het lage geboortecijfer moet weer op de politieke agenda, stelt Omtzigt. Hoe reëel is dit probleem?

“Er zijn vorig jaar meer mensen overleden dan er kinderen geboren werden in Nederland. Dat laat zien dat de natuurlijke groei er niet meer is. In Nederland hebben we sinds de jaren zeventig een vervangingsfactor van ver onder de 1, momenteel is dat 0,7. Dat betekent dat de volgende generatie langs natuurlijke weg telkens een derde kleiner is. Wanneer dit het geval is, bevindt de al aanwezige bevolking zich op krimpkoers.”

Maar het aantal inwoners neemt in Nederland juist versneld toe, berekende het CBS in augustus.

“Je ziet aan de ene kant een forse krimp van de geboortecijfers en de vervangingsfactor. Dat we hier nog weinig van merken, komt door immigratie. Daardoor is er in de laatste jaren sprake van een enorme bevolkingsgroei. Ik noem het een bevolkingsexplosie, omdat we in Nederland voor de groei van zeventien naar achttien miljoen inwoners acht jaar nodig hebben gehad. In de jaren daarvoor hebben we voor de groei van zestien naar zeventien miljoen zo’n vijftien jaar nodig gehad. In deze zin gaat de bevolking dus helemaal niet krimpen. Er is zelfs veel meer immigratie dan nodig is, om natuurlijke krimp te compenseren.”

Wat staat Nederland in de toekomst te wachten, als deze situatie zo doorzet?

“Ik vind het opmerkelijk dat men al kan voorspellen dat we over twintig jaar meer arbeidsmigranten nodig hebben. Terwijl men zich niet realiseert dat kinderen die nu niet worden geboren, straks ook niet op de arbeidsmarkt zullen verschijnen. Daar wordt niet over gesproken. De economie kan in de toekomst in grote problemen komen.

“Maar ik ben vooral bezorgd over sociale ontwrichting. Aan de ene kant kan de instroom vanuit het buitenland sterker worden, terwijl de krimp van de aanwezige bevolking ook sterker wordt. Deze situatie zorgt voor steeds meer onrust. Wie heeft er bijvoorbeeld als eerste recht op een woning? Is dat iemand die hier is opgegroeid, of een nieuwkomer? Je ziet dat dit in de praktijk tot spanningen leidt. Hoe meer een samenleving tekort komt om iets te verdelen en hoe meer subgroepen er ontstaan, des te meer krijg je concurrentie van die groepen onderling. Je krijgt als het ware subgroepen die elkaar gaan beconcurreren en vaak andere normen en waarden hebben.”

Waarom besluiten mensen die kinderen zouden willen om ouderschap uit- of af te stellen?

“Mensen zijn met het eigen geluk bezig, daar hoort het krijgen van kinderen ook bij. Wat je nu ziet, is dat veel jonge mensen daarin gehinderd worden. Ze hebben geen vaste baan of kunnen moeilijk een huis vinden. Door die onzekerheden komen ze vaak niet toe aan het moeder- of vaderschap. De politiek zou die onzekerheden moeten wegnemen, anders blijft de politiek mensen onbedoeld hinderen. Als je niet over dit probleem praat en niet de oorzaken kent, doe je onbewust aan geboortebeperking. Maak er geen taboe van. In deze zin geef ik Omtzigt gelijk.”

Zijn er mogelijke oplossingen?

“Je moet de hinder wegnemen en het krijgen van kinderen positief benaderen. De overheid moet zo condities voor een vrije keuze optimaliseren. Ook mogen we ons meer verplicht voelen om iets voor het collectief te doen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de arbeidsmarkt – sommige mensen voelen zich niet verplicht om te werken, maar verwachten wel een AOW-uitkering als ze oud zijn.

“De overheid moet daarnaast ook meer uitdragen dat kinderen belangrijk zijn voor de samenleving als geheel. Ze zou veel positiever moeten staan ten opzichte van iedereen die bereid is kinderen groot te brengen. De houding is nu te veel: kinderen zijn privé, als je kinderen wil, moet je dat ook zelf betalen. De overheid zou juist ouders financieel moeten helpen. Want dat is in het belang van iedereen, niet alleen van die ouders. Wanneer we straks oud zijn en een dokter nodig hebben, is die er dan wel? Dat wordt lastig als we niet collectief gezorgd hebben voor de opvoeding van een opvolger op de arbeidsmarkt.”

Wat zijn de demografische veranderingen op familieniveau?

“Families krimpen. Er zijn steeds meer volwassenen die minder familieleden hebben. Wie gaat deze mensen straks verzorgen, als ze geen verwanten hebben? Dan moet de collectiviteit dat doen. Dan krijg je al heel snel Japanse toestanden. Daar gaan mensen dood om vervolgens wekenlang in huis te liggen. Of ze worden gecremeerd en niemand komt de as ophalen.”

Rust er volgens u een taboe op dit onderwerp?

 “Mensen hebben al snel het gevoel dat hun eigen vrijheid wordt aangetast als men het heeft over de noodzaak dat er in de samenleving meer kinderen nodig zijn. Of ze denken dat ze als individu geen goede burger zouden zijn als ze kinderloos blijven. Dat is niet zo. Het gaat er juist om, om mensen die wel kinderen willen, beter te faciliteren. Dat is iets anders dan mensen te dwingen kinderen te krijgen. Mensen denken dat dat de overheid dat gaat bepalen. Nee, de overheid moet juiste condities scheppen voor ieders vrije keuze.”