Op 7 mei 1943 executeren de Duitsers pater Jacques Kerssemakers en zijn kameraad Jan Huijbregts. Hun misdaden: spionage en het helpen van Joden. Op 4 mei presenteert componist Gabriele Petouchoff een opera over hun verhaal in de abdij waar Kerssemakers woonde.
Wie door de gangen van de Sint Paulusabdij in Oosterhout wandelt, zou nooit vermoeden dat er 82 jaar geleden zenuwslopende gebeurtenissen hebben plaatsgevonden. Het verhaal van pater benedictijn en verzetsstrijder Jacques Kerssemakers heeft de afgelopen jaren aan bekendheid gewonnen.
“Het heeft lang in de doofpot gezeten, maar wij zijn van plan het verhaal de aandacht te schenken die het verdient”, vertelt beeldend kunstenares Wilma Wagenaar, die voor het script van de opera Plotseling vertrokken uitgebreid in de geschiedenis van de zaak is gedoken.
Componist Petouchoff studeert compositie aan de Fontys Hogeschool voor de Kunsten in Tilburg. Het idee voor dit project ontstond in de abdijkerk. “Ik las informatieborden over pater Kerssemakers. Het was alsof er ineens een lampje aanging: wat als ik een opera over dit verhaal componeer?”
De abdij, die de benedictijnen in 2006 overdroegen aan de katholieke gemeenschap Chemin Neuf, is voor hem een belangrijke plek. “Ik kom hier al sinds mijn kindertijd. Hier heb ik veel spirituele ervaringen gehad die tekenend zijn geweest voor mijn geloofsleven.”
Ook Wagenaar heeft een bijzondere band met het benedictijnenklooster: “Hoewel ik protestants ben, kom ik hier al jaren wekelijks naar de Mis. De mensen hier zijn als familie voor me. Ook pater Kerssemakers voelt als een soort oudoom.”
Ze typeert hem als “een toegewijde monnik. Hij hield zich bezig met middeleeuwse mystici en had filosofie gestudeerd. Hij had ook lesgegeven in Engeland; het was een intelligente, rustige man. Een onverdacht persoon”.
Jan Huijbregts, de andere hoofdpersoon uit het verhaal, was een jongen van begin twintig. Hij werkte op een kantoor, maar had van zijn vader geleerd met wapens om te gaan en stafkaarten te tekenen. “Dat zijn kaarten waar ieder schuurtje en konijnenpaadje op staat”, legt ze uit. “Ik zie Jan als iemand die voor het land wilde doen wat zijn vader gedaan zou hebben, die gestorven was na de Duitse invasie in 1940.”
“Het verhaal begint met het intreden van Kerssemakers, waarna we zien we hoe hij in het verzet terechtkomt”, vertelt Wagenaar over Plotseling vertrokken. “Kerssemakers ondersteunt Huijbregts’ moeder, die het als weduwe moeilijk heeft.”
“Het verzetswerk van haar zoon veroorzaakt nog meer spanningen, waardoor Huijbregts een Joods echtpaar van zijn huis naar de Sint Paulusabdij verplaatst om onder te duiken. Tijdens die verplaatsing wordt dat echtpaar opgepakt. Zij verraden Kerssemakers en Huijbregts.”
De achtkoppige verzetsgroep komt in de gevangenis terecht, waar iets opmerkelijks gebeurt: “Als die mensen in die vieze gevangenis zitten, weet Kerssemakers daar toch een soort kloosterritme tot stand te brengen.”
Hun doodvonnis is een enorme klap, maar ze kunnen het met Gods hulp dragen. “De tien dagen na het vonnis zijn als een soort retraite. Er is een vrede die alle verstand te boven gaat. De afscheidsbrieven die dan worden geschreven, zijn ware geloofsgetuigenissen.”
Petouchoff vertelt over het stuk: “Officieel is dit geen opera maar een melologue, een theatervorm waarbij gesproken tekst wordt gecombineerd met muziek. Kerssemakers’ rol wordt vertolkt door een bariton, Huijbregts door een sopraanstem.”
Het geheel wordt begeleid door een klein ensemble en een projectkoor. Wagenaar zal zelf de vertelstem verzorgen. De uitvoering zal ondersteund worden door visuele elementen.
Petouchoff: “Ik pin me niet vast op een bepaalde muziekstijl. Voor mij gaat muziek om ons mens-zijn, onze kern. Dat is ook wat ons in staat stelt muziek van eeuwen geleden te begrijpen: het gaat over dezelfde emoties. Kerssemakers en Huijbregts waren mensen zoals wij. Zelfs God is mens geworden. Ik wil dat dit stuk luisteraars herinnert aan onze medemenselijkheid.”
Toen Kerssemakers zijn eerste verzetsdaad pleegde, deed hij dat nog met instemming van de abt. Naarmate hij echter meer begon te doen, verloor hij die goedkeuring. De abt wilde de situatie achteraf dan ook niet in de schijnwerpers zetten. “Kerssemakers had zich er niet mee mogen bemoeien; er mocht geen herdenkingsdienst komen. Daarom is alles zo lang verzwegen”, aldus Wagenaar.
Dit tot verdriet van de andere monniken, waarvan er nu nog maar twee over zijn. Toen zij over het project hoorden, waren ze dan ook diep ontroerd. “Zijn broeders zaten aan het middagmaal toen de Duitsers voor de deur stonden om Kerssemakers te arresteren. Hij kon kiezen: meegaan of vluchten via de achterdeur. Hij heeft zijn leven gegeven voor zijn broeders en de abdij.”
Petouchoff zou graag een zaligmakingsproces starten voor Kerssemakers, maar voor nu hoopt hij dat het verhaal en de muziek harten zullen raken. “Er mag dan geen oorlog zijn in het Westen, maar we zijn spiritueel uitgeput. De ziel verlangt naar bevrijding. Ik hoop dat dit concert die bevrijding dichterbij brengt.”
Wagenaar: “Ik hoop dat die onverklaarbare vrede die Kerssemakers en Huijbregts in de gevangenis ervoeren voelbaar zal zijn voor de luisteraars.”
Kijk hier voor meer informatie en kaarten.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
