Robert Schuman (1886-1963) was een belangrijke grondlegger van de Europese Unie. Zijn nalatenschap is in het verdeelde Europa nog altijd actueel, betoogt Margriet Krijtenburg (64), die in 2012 een proefschrift schreef over de Franse katholieke staatsman.
Het enthousiasme waarmee Margriet Krijtenburg over Robert Schuman spreekt is aanstekelijk. Zijn manier van denken kan volgens de docent in het European Studies-programma van de Haagse Hogeschool bijdragen aan het oplossen van actuele problemen zoals polarisatie en oorlogsconflicten.
En dat niet alleen: Europese politici en burgers, die aan de vooravond staan van de Europese parlementsverkiezingen, kunnen inspiratie putten uit het leven van de katholieke politicus. Een leven dat gekenmerkt werd door het streven naar verzoening in een naoorlogs Europa dat nog moest afrekenen met vetes en oorlogen uit het verleden.
Eenheid en vrede, wat in die tijd compleet onmogelijk leek, werd mede dankzij christendemocraat Schuman werkelijkheid, betoogt Krijtenburg. In 2012 promoveerde zij aan de Universiteit van Leiden op een van de grondleggers van de EU. Zonder Schumans visie en idealen zou de EU nooit tot stand zijn gekomen, onderstreept de hogeschooldocente.
Op 9 mei 1950 legde Schuman – toen nog Frans minister van Buitenlandse Zaken – een verklaring af waarin hij voorstelde om een Europese Gemeenschap voor Kolen een Staal op te richten. De EGKS was de eerste supranationale Europese instelling en zou uiteindelijk leiden tot de huidige Europese Unie.
“Schuman bracht samen met de andere grondleggers van de EU een verzoening teweeg tussen aartsvijanden Frankrijk en Duitsland”, zegt Krijtenburg. “De landen hadden eeuwenlang ruzie om het gebied Elzas-Lotharingen, vanwege de bodemschatten daar. Schuman kwam met een vredesproject: hij gebruikte kolen en staal, die instrumenten van oorlog waren, als instrumenten van vrede.
“Dat deed hij door het conflict op te lossen op supranationaal of Europees niveau, waardoor niemand meer kon zeggen: deze grondstoffen zijn exclusief van mij. Daarmee haalde hij de angel uit dat conflict. Er is sindsdien nog nooit zo lang vrede geweest tussen EU-lidstaten. Dat vergeten we vaak.”
Schumans verzoeningspolitiek werd flink tegengewerkt, schreef u in uw onderzoek. Waarom die tegenstand?
“De Tweede Wereldoorlog was maar vijf jaar voorbij. Duitsland gold voor veel Europese landen nog als een vijand. Samenwerking met dat land was bijna niet te slikken. Daarnaast verkeerde Europa in chaos. Er was de dreiging van het communisme, veel landen hadden hun kolonies verloren. De tijden waren rijp voor een hoop ellende. Schuman wilde samenwerken om tot vrede te komen en te voorkomen dat er een Derde Wereldoorlog uit zou breken.”
Schuman was overtuigd katholiek. In hoeverre vormde zijn geloof een inspiratiebron voor zijn werk als advocaat, politicus, minister en premier van Frankrijk?
“Hij werd geïnspireerd door de sociale leer van de Kerk, die hij toepaste op verschillende gebieden, zoals de politiek, de economie, en de juridische verhoudingen. Hij was een vrome katholiek, een normaal persoon. Maar ook weer bijzonder omdat hij zo integer was. Dat is een eigenschap die in de hedendaagse politiek soms ver te zoeken is. Hij streefde de heiliging van het dagelijkse werk na: practice what you preach. Daarom werd hij uiteindelijk gewaardeerd door vriend en vijand.”
Gebruikte hij zijn politieke macht ten gunste van het algemeen welzijn?
“Hij streefde naar supranationaliteit ten gunste van de mens. Ik zou het niet eens macht willen noemen. Eigenlijk is het common sense: hij streefde naar gedeelde waarden, die iedereen aanspreken. Ik moet daarbij denken aan de encycliek Fratelli tutti van paus Franciscus.
“We zijn allemaal broers en zussen van elkaar, over de hele wereld. Niet alleen de christenen. Uiteindelijk zijn we allemaal één grote familie. En als je één grote familie bent, dan is het logisch dat je vrede wil, dat is voor iedereen het beste. Common sense, eenheid in verscheidenheid. Dat is ook een grondbeginsel van de EU.”
“Het is ontzettend jammer hoe de EU met moreel-ethische kwesties omgaat. Laat ieder land alsjeblieft zelf bepalen hoe ze daarmee omgaan, het mag niet opgelegd worden.”
In hoeverre zijn de idealen van Schuman vandaag nog actueel?
“Hoe kunnen we de angel uit de problemen halen die we tegenwoordig hebben? Een oud-student vertelde mij dat hij werkzaam is geweest bij Ecopeace Middle-East, een organisatie waar onder meer Israëliërs en Palestijnen samenwerken om door middel van het oplossen van milieuproblemen vrede mogelijk te maken in de regio. ‘Schuman gebruikte kolen en staal, daar gebruikten wij water om tot vrede te komen’, zei hij. Schuman is zijn inspiratiebron. Dit is een voorbeeld van hoe zijn gedachtegoed nog altijd iets teweeg kan brengen in mensen, gelovig of niet.”
Schuman biedt volgens Krijtenburg hét recept voor het aanpakken van complexe hedendaagse problemen. Neem bijvoorbeeld migratie.
“Pak dit probleem bij de wortels aan. De economie in Afrika moet op gang gebracht worden, zodat de mensen die genoodzaakt zijn om te vertrekken – bijvoorbeeld vanwege de droogte – daar kunnen blijven en een gelukkig leven kunnen leiden. Ik las over een onderzoek van de Universiteit van Wageningen, waarbij wetenschappers in staat waren om onvruchtbare grond vruchtbaar te maken. Waarom gebruiken we deze expertise niet ten gunste van andere landen?
“Het zal ons geld kosten. Maar laten we dit alsjeblieft zelf bekostigen. Dat is uiteindelijk goed voor ons en voor de ander.”
Een ander voorbeeld: “In 2022 waren er hevige overstromingen in Pakistan. We zijn experts op het gebied van weg- en waterbouw. We sturen deze experts en helpen het land er weer bovenop te komen. En we doen dit gratis. Dat is solidariteit. Het resultaat: minder klimaatvluchtelingen. Pak de problemen bij de wortel aan: dat is common sense.”
Helaas kampt de EU tegenwoordig met polarisatie, onder meer op politiek gebied. Voor veel katholieken is er een extra reden tot zorg, als je kijkt naar de progressieve agenda van het Europees Parlement, zoals het voorstel om abortus tot grondrecht te maken. In hoeverre is de EU nog een beeld van wat Schuman voor ogen had?
“In zoverre dat er nog een zekere eenheid is tussen de lidstaten, en dat er geen oorlog is. Vergeet niet dat de EU ons veel goeds heeft gebracht. We kunnen vrij reizen, de economie werkt beter. Het is ontzettend jammer hoe de EU met moreel-ethische kwesties omgaat. Laat ieder land alsjeblieft zelf bepalen hoe ze daarmee omgaan, het mag niet opgelegd worden.
“We moeten bruggen slaan en kijken waar we elkaar kunnen vinden. Laat de lidstaten elkaar respecteren in hun verscheidenheid. Of we het met elkaar eens zijn is een tweede. Maar blijf vooral in dialoog, en niet zomaar, maar in een ‘appreciative dialogue’. Dat betekent dat je jezelf verdiept in de ander. Wat is de geschiedenis van Hongarije bijvoorbeeld, een land dat veel kritiek krijgt binnen de EU? Hoe denken de mensen daar?
“De eerste vernieuwing die we moeten zoeken, is die van onszelf.”
“De geschiedenis verklaart veel over waarom mensen denken zoals ze denken. En dan hebben we waarschijnlijk al begrip voor elkaar en kunnen we proberen er samen iets aan te doen. Als dat niet lukt, dan respecteer je elkaars verschil. Het focussen op het positieve van ieder persoon en ieder land, is wat de angel van de tweedeling wegneemt. Dat is kenmerkend voor hoe Schuman in het leven stond. Met deze houding heeft hij dingen bereikt die onmogelijk leken. Zijn visie op Europa was het waarderen van de vaderlandsliefde in ieder land, maar niet ten koste van het algemeen belang.”
Is die verzoenende dialoog wel realistisch? Er zijn tegenwoordig politici die zelfs pleiten om uit de EU te stappen, ook in Nederland. Wat zou u tegen die mensen willen zeggen?
“Dat ik het doodzonde zou vinden. Dat is echt het kind met badwater weggooien. We hebben zoveel aan de EU te danken, zeker wij als Nederlanders. Denk alleen maar aan de haven van Rotterdam, en wat er dankzij de EU-wetgeving allemaal binnenkomt, en voor hoeveel werkgelegenheid dit zorgt. Terugverlangen naar de tijd voor de EU is kortzichtig denken.”
Wat moeten katholieken dan met de seculier-progressieve agenda van de EU? Is het niet logisch dat sommige mensen dan juist afstand willen nemen van de EU?
“Zie het als iemand die ernstig ziek is. Die ga je ook niet meteen begraven. Je zorgt ervoor dat de patiënt beter wordt, en beetje bij beetje bijkomt. De EU ligt niet in een coma, maar is ziek. Moet je dan meteen zeggen dat je stopt met dit project? Natuurlijk niet! Je moet zorgen dat het weer gezond wordt. Op bepaalde punten heb ik veel kritiek op Europa. Maar ik zie ook ontzettend veel goede dingen die Europa doet.
“Eurosceptici zou ik een bekende uitspraak van de heilige Augustinus willen voorhouden: ‘Ze zeggen dat de tijden slecht zijn. Laten we goed leven en de tijden zullen goed worden. De tijden, dat zijn wij.’ De eerste vernieuwing die we moeten zoeken, is die van onszelf.”
Vrome katholiekRobert Schuman bleef als vrome katholiek altijd ongehuwd en leefde celibatair. Zijn geloof uitte zich in een intensief gebedsleven en een sobere levensstijl. In 2021 verklaarde paus Franciscus hem ‘eerbiedwaardig’, het voorstadium van een mogelijke zalig- of heiligverklaring. Tijdens de Vierde Franse Republiek was Schuman tweemaal premier van Frankrijk. Hij was ook de eerste voorzitter van het Europees Parlement, dat hem als ‘Vader van Europa’ eerde toen hij de functie verliet. Samen met Konrad Adenauer, Alcide De Gasperi en Jean Monnet staat hij bekend als oprichter van de EU. |
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.