Van het Vaticaan naar Vilnius: aartsbisschop Georg Gänswein, privésecretaris van de in 2022 overleden emeritus-paus Benedictus XVI, werd dit jaar apostolisch nuntius in de Baltische landen. De nieuwe stap was wennen voor hem, ook omdat de oorlogsdreiging voor veel onzekerheid zorgt.

Jarenlang was hij als privésecretaris de rechterhand van Benedictus XVI: aartsbisschop Georg Gänswein. Later werd hij onder paus Franciscus prefect van de pauselijke huishouding, maar in juni werd hij benoemd tot apostolisch nuntius voor de Baltische staten Litouwen, Letland en Estland.

De 68-jarige Gänswein is in de herfst daadwerkelijk begonnen aan zijn taak als pauselijk ambassadeur en woont sindsdien in Vilnius, de hoofdstad van Litouwen, aan de oostflank van het NAVO-gebied.

Hoe bent u nuntius in de Baltische staten geworden?

“Na het overlijden van Benedictus XVI liet paus Franciscus me weten dat ik het Vaticaan moest verlaten en terug moest keren naar mijn thuisbisdom Freiburg. Een beslissing die ik wel even moest verwerken. De verhuizing vond begin juli 2023 plaats. Bijna een jaar later benoemde de paus mij onverwacht tot apostolisch nuntius voor de Baltische staten.

De verandering was enorm. Ik had in mijn vorige leven nog nooit in een diplomatieke missie gewerkt. Diplomaten en politici ontvangen in het Vaticaan is één ding, nuntius zijn en dus vertegenwoordiger van de Heilige Stoel waar ook ter wereld, is iets anders. Hier in Litouwen wijd ik me met energie en vertrouwen in God aan deze uitdagende taak.”

Een uitdagende taak – en wellicht een gevaarlijke? Hoe is de sfeer zo dicht bij de grens met Rusland?

“De oorlog in Oekraïne heeft de zaken fundamenteel veranderd. De mensen in alle drie de Baltische landen zijn vervuld van een mate van bezorgdheid die voelbaar is in de atmosfeer, ongeacht de specifieke dreiging vanuit het oosten. Bezorgdheid over het bewaren van de vrede is alomtegenwoordig en beïnvloedt het dagelijks leven. Als er oorlog uitbreekt, zullen de Baltische staten waarschijnlijk als eerste worden getroffen. Het vergt innerlijke weerstand om niet gedomineerd te worden door angst en ontberingen. Hoop en vertrouwen zijn noodzakelijk.”

Waar legt u uw prioriteiten in uw werk?

“Dat bepaalt mijn taak voor mij. Aan de ene kant ben ik de diplomatieke vertegenwoordiger van de Heilige Stoel en heb daarom een meer politieke taak te vervullen. Aan de andere kant heb ik als vertegenwoordiger van de paus voor de bisschoppen en de katholieke gelovigen een meer pastorale taak.

Dit zijn complementaire verantwoordelijkheidsgebieden die vereisen dat we samenwerken en voor elkaar werken. Het is verheugend om te zien dat de Kerk met respect wordt behandeld door de regering, politieke autoriteiten en staatsautoriteiten. Dit drukt ook uit dat geloof en Kerk gewicht in de schaal leggen in de samenleving en in sommige opzichten garant staan voor hoop en vertrouwen.”

Welke diplomatieke doelen streeft het Vaticaan na, hier op de zogenaamde oostflank van de NAVO?

“Een belangrijk doel is om actief te helpen de vrede te bewaren. Het Vaticaan is geen militaire, economische of financiële macht, maar een spirituele. Zo wordt het hier ook gezien. Deze spirituele, morele invloed is van groot belang voor het dagelijks leven. Concreet geldt dit voor organisaties en instanties die in naam van de Kerk nood lenigen en mensen steunen die hulp nodig hebben. De paus, de Kerk en het Vaticaan stralen een moreel charisma uit dat mensen voelen, dat hen hoop geeft en perspectieven opent die geen enkele andere instelling kan evenaren.”

Hoe zit het met de rol van de Heilige Stoel als bemiddelaar in de oorlog in Oekraïne?

“De Heilige Stoel en paus Franciscus proberen op verschillende manieren en op verschillende niveaus te bemiddelen. We kennen de vele oproepen tot vrede, maar ook de concrete hulp, ook al lijkt dit slechts een druppel op een gloeiende plaat. Het Vaticaan probeert al het mogelijke te doen om bij te dragen aan dit doel, zich bewust van de beperkte middelen die beschikbaar zijn.

Paus Franciscus herinnert ons herhaaldelijk aan de wreedheid van oorlog en doet een beroep op het geweten van de machthebbers om eindelijk vrede te sluiten. De onophoudelijke oproep tot vrede, en om niet op te geven bij weerstand, is een essentieel onderdeel van de diplomatie van het Vaticaan.”

De Baltische landen tellen een grote Russischtalige, orthodoxe minderheid. Hoe zit het met de oecumene tegen deze achtergrond?

“Wat betreft de relatie met de lutherse en andere protestantse gemeenschappen heb ik een hartelijke samenwerking geconstateerd. Maar wat de orthodoxe Kerken betreft, liggen de zaken momenteel helaas anders. De oorlog in Oekraïne heeft geleid tot een stilstand in de oecumenische inspanningen in de Baltische regio, die naar het oordeel van de mensen pas kan worden overwonnen als de vredeskwestie is opgelost.

Veel orthodoxe priesters in de Baltische regio hebben openlijk kritiek geuit op de politieke koers van patriarch Kirill [die de Russische invasie van Oekraïne openlijk steunt, red.] en uit protest afstand van hem gedaan. Door deze precaire situatie binnen de orthodoxe hiërarchie zijn oecumenische ontmoetingen op het niveau van de bisschoppen momenteel niet mogelijk, wat van katholieke zijde met bezorgdheid wordt opgemerkt.”