Het Mirakel van Amsterdam zo compleet mogelijk onderzoeken: dat is wat Björn Stenvers zich voornam bij het schrijven van zijn scriptie. Hij deed zelfs een ontdekking die revolutionair zou kunnen zijn voor de toekomst van het Mirakel.

Zoals elk jaar zal ook komende zaterdag weer de Stille Omgang gelopen worden door de straten van Amsterdam. Die zwijgzame processie draait om het Mirakel van Amsterdam, een wonder dat op 15 maart 1345 plaatsvond.

Ysbrant Dommer, die toen op sterven lag, kreeg op die dag de Communie uitgereikt, maar braakte de hostie weer uit. Die moest toen vanwege de kerkelijke regels verbrand worden, maar het vuur bleek de hostie niet te kunnen deren.

Griezelshows

Over het Mirakel van Amsterdam is al veel geschreven, maar net zo goed valt er ook nog een hoop over te ontdekken. Dat gold zeker voor Björn Stenvers, die vorig jaar tijdens zijn master middeleeuwse kunstgeschiedenis een scriptie over het onderwerp schreef.

Hij koos voor het thema vanwege “een mengelmoes van invloeden”: van zijn interesse in de geschiedenis van de Kerk en van Amsterdam tot het zelf meelopen met de Stille Omgang. Ook vragen over de Heilige Stede, de bedevaartskerk die vanwege het Mirakel gebouwd werd en via protestantse handen uiteindelijk een commerciële functie heeft gekregen, prikkelden hem.

Tegenwoordig is op die plek de Amsterdam Dungeon te vinden, waar historisch getinte griezelshows opgevoerd worden. “Ik vond het raar dat de Dungeon, van dezelfde uitbater als Legoland, daar zit. Hoe kan dat nou? Ik had veel vragen, maar niemand aan wie ik ze kon stellen.”

Zo compleet mogelijk

Stenvers besloot om in zijn scriptie ook een catalogus op te nemen die een zo compleet mogelijk overzicht kon geven van alles wat er over het Mirakel van Amsterdam te vinden is, van pelgrimsinsignes tot schilderijen en van gebouwfragmenten tot prenten. Daarbij werd het najagen van die compleetheid een passie voor hem. “Op een gegeven moment hoop je dat je iets ontdekt wat nog niemand heeft gezien.”

Dat bleek ruimschoots te lukken: niet alleen ontdekte hij verschillende oude kaarten en andere archiefstukken die met het Mirakel te maken hebben, maar ook kwam hij erachter dat van Ysbrant Dommer tot in de zeventiende eeuw familieleden bekend zijn.

‘Nieuwe reliek’

Ook het feit dat er überhaupt nog iets over is van het Mirakel van Amsterdam en de Heilige Stede verbaasde Stenvers. “Dat mag je gerust een wonder op zich noemen”, zegt hij. Het bijbehorende gebouw is tenslotte viermaal afgebroken en de tastbare herinneringen aan het Mirakel zijn onder meer door diefstal verloren gegaan.

De grootste ontdekking die Stenvers dan ook heeft gedaan is dat er in het stadsarchief van de gemeente Amsterdam een zwartgeblakerd steentje zou moeten liggen dat deel uitmaakte van de haard waar in 1345 het Mirakel heeft plaatsgevonden. “Dat steentje is heel bijzonder, want dat heeft het wonder gevoeld.”

Sterker nog, Stenvers denkt dat dat steentje “de nieuwe reliek zou kunnen zijn waar mensen voor langskomen”. Als steenonderzoek zou uitwijzen dat het steentje authentiek is, ziet hij dat het liefst in een reliekhouder geplaatst worden. “Amsterdam zou zo een nieuw pelgrimsoord kunnen worden, niet alleen tijdens de Stille Omgang, maar het hele jaar door. Want dan heb je iets in handen waar iedereen de magie wel even van wil voelen.”

Op de kaart zetten

Stenvers heeft er vertrouwen in dat het Mirakel Amsterdam op de kaart kan zetten als een religieuze bestemming. Uit zijn onderzoek blijkt dat bedevaartsplaatsen vroeger meestal een positieve betekenis hadden voor steden en gebieden: ze boden namelijk zowel aanzien als een impuls aan de plaatselijke economie. Dat is tegenwoordig niet anders, bewijzen plekken als Lourdes en Fátima.

Stenvers denkt bovendien dat naast katholieke pelgrims ook anderen geïnteresseerd zouden kunnen zijn in het Mirakel van Amsterdam. “De stad kan het aan en het Mirakel als onderwerp kan het aan. Ik denk dat Amsterdam steeds trotser zou worden om het te incorporeren in haar stadspromotie, omdat het een positief verhaal is. Het Mirakel mag veel groter worden.”

‘Grote eer’

De presentatie van het onderzoek gebeurde niet geruisloos: bisschop Jan Hendriks van Haarlem-Amsterdam heeft het eerste exemplaar in ontvangst genomen. Bij de openingsviering voor het jubileumjaar van het 750-jarige bestaan van Amsterdam op 27 oktober kreeg burgemeester Femke Halsema het tweede exemplaar uitgereikt.

“Dat was een grote eer voor mij”, zegt Stenvers. Hij is dan ook niet van plan om zijn werk te laten verdwijnen in dezelfde archieven waar hij jarenlang zijn onderzoek heeft verricht. Zo hebben zowel het Amsterdamse Begijnhof als Museum Catharijneconvent in Utrecht aangegeven dat ze mee willen denken over publicatie.

Bij de Universiteit van Amsterdam wordt zijn onderzoek ook openbaar gemaakt. “Waar ik heel blij mee ben, is dat iedereen die na mij onderzoek gaat doen, geen drie jaar meer nodig heeft om op dit punt te komen. Ze kunnen meteen de diepte in.”