Toen zij haar academische loopbaan vaarwel zegde om zich volledig aan haar gezin te wijden, ondervond historica Nadya Williams aan den lijve hoe neerbuigend er over het moederschap gedacht wordt. Zij ziet huiveringwekkende parallellen met het tijdperk waarin zij gespecialiseerd is: het heidense Romeinse Rijk, met zijn diepe afkeer van alles wat men als ‘zwak’ zag – inclusief vrouwen.

Nadya Williams groeide op in een seculier Joods gezin in Rusland en Israël. Als tiener verhuisde zij naar de VS. Aan de prestigieuze Princeton University behaalde zij vervolgens haar doctorstitel als classicus, met een specialisatie in oude militaire geschiedenis. Op volwassen leeftijd bekeerde zij zich – naar eigen zeggen “door een reeks ingewikkelde wendingen” – tot het christendom. Een andere grote wending bracht het moederschap: inmiddels drie kinderen heeft zij, van negentien, bijna tien en zes jaar oud.

Ontstellend opiniestuk

Dit alles klinkt mee in het boek dat Nadya Williams recent uitbracht, getiteld Mothers, Children, and the Body Politic: Ancient Christianity and the Recovery of Human Dignity. De aanleiding voor het schrijven van het boek, zo vertelt zij, is “een werkelijk ontstellend opiniestuk” dat zij in 2022 in een Amerikaans tijdschrift las, waarin werd beweerd dat vrouwen die geen kinderen krijgen rijker worden. Voor vrouwen, zo betoogde dat artikel, is het dus de moeite waard om huwelijk en gezin links te laten liggen en zich alleen op hun carrière te richten.

Williams: “Toen ik dit artikel las, realiseerde ik me dat dit niet het eerste opiniestuk van die strekking was dat ik in de loop der jaren heb gelezen. Het is een heel genre geworden! Ik wist dat deze argumenten aantoonbaar onjuist zijn – vele uitstekende onderzoekers hebben op basis van overtuigende data het tegendeel bewezen. En toch, dacht ik, zegt het iets verontrustends over onze samenleving dat toonaangevende bladen het prima vinden om artikel na artikel te publiceren waarin moeders worden gehekeld en in het verlengde daarvan dus ook datgene wat moeders voortbrengen – namelijk kinderen.”

Negatieve reacties

“Toen, in 2023, halverwege het schrijven van dit boek, besloot ik de academische wereld te verlaten. Ik kon toen aan den lijve ondervinden wat voor negatieve reacties zo’n beslissing oplevert. Het is frappant om te zien hoe neerbuigend er over moeders gedacht wordt, en hoezeer dat in onze cultuur ingebakken lijkt te zijn. Zelfs geloofsgenoten vertelden me hoe zonde het voor me was om een academische carrière op te geven en thuis te blijven bij mijn kinderen.”

Het boek werd al doende een antwoord op dergelijke reacties, vertelt Williams. Ze betoogt dat het zorgwerk van moeders “nooit een ‘verspilling’ is in Gods ogen, en dat zou het ook niet moeten zijn in de onze. Het zegt iets verschrikkelijks over de kijk van onze maatschappij op niet alleen moeders en kinderen, maar op mensen in het algemeen, dat werken van barmhartigheid en zorg, vooral thuis, een verspilling lijken vergeleken met ‘echte’ carrières. Daarmee suggereer je dat alleen die dingen waarvoor je betaald wordt de moeite waard zijn om te doen.”

Romeinse vrouwenhaat

De klassieke historica signaleert parallellen met de heidense Romeinse opvattingen over menselijke waardigheid, en de wijze waarop de vroege christenen daarop reageerden.

“De Romeinse samenleving was ongelooflijk gelaagd, dus sommige mensen werden, om het bot te zeggen, als waardevoller beschouwd dan anderen. Het hing van de omstandigheden af, maar over het algemeen waren aristocratische Romeinse mannen de meest waardevolle leden van de samenleving. Een soort wetenschappelijk onderbouwde vrouwenhaat drong zowel in de Griekse als in de Romeinse literatuur door en ontkende de werkelijke waarde van vrouwen in vergelijking met mannen.”

Contra-cultureel christendom

“En dan was er nog de totale haat tegen invaliditeit en zwakte. Het vroegste Romeinse wetboek, de Twaalf Tafelen, had bijvoorbeeld een bepaling dat de vader van de familie een zichtbaar gehandicapt kind bij de geboorte direct moest doden. De taal is huiveringwekkend.”

“De vroege christenen daarentegen stelden dat ieder mens kostbaar was, onbetaalbaar in Gods ogen. Ze beleefden dit in hun volstrekt contra-culturele werken van barmhartigheid en zorg – niet alleen in het redden van verlaten baby’s, maar ook in het zorgen voor weduwen en armen in een samenleving waar helemaal geen sociale vangnetten bestonden.”

De taal van Julius Caesar

Het huidige consumentistische Westen lijkt die oude heidense denkwijzen in ere te herstellen, zo stelt Williams. “Mensen verdelen in ‘zij die bijdragen aan de economie’ en ‘zij die dat niet doen’, leidt er steevast toe dat sommige levens het gewoon niet waard zijn om ondersteund te worden.”

“Het is nog erger dan in het Romeinse Rijk, omdat mensen die zulke argumenten gebruiken nu proberen de christelijke taal van barmhartigheid te lenen om te praten over de vernietiging van menselijk leven. We zien dit nu niet alleen bij abortus, maar ook bij de debatten over euthanasie of hulp bij zelfdoding in heel de westerse wereld. De taal die wordt gebruikt doet denken aan hoe iemand als Julius Caesar zou hebben gesproken over de vijanden van Rome – als mensen die dood meer waard zijn dan levend.”

De kracht van verhalen

Maar wat is er te beginnen tegen dergelijke grote maatschappelijke trends? Wiliams: “De grote vraag is: hoe veranderen we de cultuur? Ja, er is een juridische en beleidsmatige kant en ik waardeer degenen die daar hard aan werken. Maar ik denk dat het veranderen van de cultuur een essentieel onderdeel van dit gesprek zou moeten zijn. Er zit een kip-ei-aspect aan: wordt de cultuur vanzelf menselijker als we een menselijker, gezinsvriendelijker beleid zouden hebben? Of zal het cultiveren van een liefde voor alle mensen uiteindelijk wetten en beleid creëren die daarbij passen?”

“Ik ben classicus en historicus, dus ik zie de kracht van verhalen – historische en literaire – in het ten goede veranderen van de cultuur. Hoe we over mensen praten – als Gods dierbare beelddragers – is belangrijk. We moeten nadenken over menselijke bloei en de waarde van mensenlevens, inclusief gebroken en onvolmaakte levens – wat al onze levens op zijn minst op bepaalde momenten zijn! – in een wereld die steeds meer waarde hecht aan efficiënte en handige machines boven inefficiënte, lastige, zwakke, beperkte mensen.”