Lege kerkbanken, parochianen die amper luisteren naar de preek, tieners die zich zichtbaar vervelen tijdens de catechese – priester James Mallon kent het uit eigen ervaring. Hij gooide het roer om en roept parochies wereldwijd op hetzelfde te doen. “Het huidige model van Kerk-zijn paste prima bij de cultuur waarin iedereen katholiek was, maar die cultuur is veranderd.”

De Canadese priester James Mallon komt later deze week naar Breda voor een conferentie over parochievernieuwing. De belangstelling is ongekend groot.

“Steeds meer parochies beseffen: ‘Als we blijven waar we nu zijn, dan sterven we uit.’ Soms moet je wanhopig zijn om nieuwe wegen te gaan. Dat is een natuurlijke drang tot overleven.” Aldus father James, die we ruim een uur intercontinentaal interviewden via Zoom. “Momenteel helpen we vanuit onze ervaring tussen de vier- en vijfduizend parochies, waarvan ruim de helft buiten Noord-Amerika. Ons streven is steun aan 35.000 parochies in 2028.”

Bekeringservaring

Waar komt Mallons drive vandaan? “Op mijn zeventiende had ik een bekeringservaring, een krachtige ervaring van Gods liefde. Ook al was die ervaring niet echt welkom op het seminarie, ik voelde dat die een belangrijke rol zou spelen in mijn verdere leven.”

En zo gebeurde. “In mijn eerste parochie leed ik er enorm onder dat veel parochianen nauwelijks leken te luisteren naar mijn preek en het liefst zo snel mogelijk naar huis wilden gaan. In mijn tweede parochie liep ik een keer binnen bij de catechese voor veertienjarigen. Ik zag aan hun lichaamshouding hoe ze zich verveelden, dat ze er een hekel aan hadden daar te moeten zijn. Ik had die ervaring op hun leeftijd ook gehad, omdat ik de zin van de zondagsschool niet inzag.”

Immuun voor geloof

“Daar, in die groep, besefte ik dat we in feite onbedoeld bezig waren deze kinderen een hekel aan de Kerk te bezorgen. De meesten van hen zijn niet onwetend, maar onverschillig. Catechese voor onverschilligen leidt niet tot geloof, maar tot een weerstand daartegen, ze maakt mensen immuun voor het geloof. Jezus zegt dat we de hongerigen moeten voeden, maar dan moeten mensen wel eerst hongerig zijn. En die honger ontstaat wanneer hun hart geraakt wordt door een persoonlijke ervaring met God.”

Als hij ergens spreekt, vraagt Mallon de aanwezige priesters vaak hoeveel van hun parochianen volgens hen hongerig zijn, hoeveel erop uit zijn te groeien in het geloof. De aantallen die genoemd worden, zijn meestal bedroevend laag.

‘De Kerk is géén club’

Het hoofdprobleem en de voornaamste reden van de huidige afkalving ligt volgens Mallon in het huidige model van Kerk-zijn. “Dat paste prima bij de cultuur waarin iedereen katholiek was. Die cultuur is veranderd, maar ons model niet. We zijn een club geworden, gericht op de behoeften en wensen van de eigen leden. Maar de Kerk is géén club: we zijn er niet voor onszelf, maar voor de mensen buiten.”

De Canadese priester gebruikt ook het beeld van de parochie als bus. “Op die bus verwacht je de bestemming te lezen, zodat je bij het instappen weet waar je naartoe gaat. Maar die bestemming ontbreekt. De bus wordt prima onderhouden, maar staat stil. Tot er een chauffeur komt, een pastoor die de inzittenden de bestemming meedeelt en de bus in beweging zet. Resultaat: de meeste inzittenden komen in verzet, gewend als ze zijn om stil te staan…”

Evangelisatie

We vragen Mallon wat de sleutels zijn om die bus op een goede manier in beweging te krijgen. Hij noemt er drie. “Allereerst evangelisatie: passieve parochianen en niet-gelovigen hongerig maken om Jezus te volgen. Wijzelf gebruiken daarvoor de Alphacursus. Daarin wordt op eenvoudige wijze de basisboodschap van het geloof gepresenteerd, in een sfeer van een groeiende onderlinge band en zonder beoordeling of veroordeling van elkaar. De verandering die we na zo’n cursus in mensen zien, geeft hoop en vormt een stimulans om verder te gaan.’

Sleutel twee betreft de pastoor: goed leiderschap is cruciaal. “Van de pastoor vragen we een rolverandering: van het leiden van een team naar het leiden vanuit een team. Hij moet leren zijn leiderschap – verantwoordelijkheden en niet enkel taken – te delegeren aan capabele mensen die zijn visie delen. Immers: niemand heeft alle gaven, ook een priester niet. Binnen het team moet ruimte zijn voor verschil van inzicht en een gezonde discussie daarover. Echt leiderschap is gericht op het opleiden van andere leiders.”

Heilige Geest

Mallon voegt eraan toe: “We zien dat waar parochievernieuwing mislukt, dat meestal komt doordat de parochiepriester faalt in zijn nieuwe leiderschapsrol.”

De derde sleutel is de Heilige Geest. “Onze theologie is veelal nog gebaseerd op ‘ontologie’: als een sacrament geldig is toegediend, dan is er in het wezen van de ontvanger iets gebeurd, ook al zien we daar in de praktijk niets van. Jezus heeft het nergens over ‘geldige sacramenten’, wel over zichtbaar vrucht dragen.”

Drijvende kracht

“Op Pinksteren was de verandering merkbaar: de leerlingen raakten door de kracht van de Geest naar buiten gekeerd, hun leven begon vrucht te dragen. In onze Benedictusparochie in Halifax is deze ervaring wezenlijk. En niet slechts als eenmalige ervaring die mensen ontvankelijk maakt, we bidden voortdurend tot die Heilige Geest bij alles wat we ondernemen. Hij is onze drijvende kracht.”

Om misverstand te vermijden onderstreept Mallon: “Die sleutels zijn niet de essentie van wat we doen, dat is het vieren van de Eucharistie, dat is onze missie. De sleutels zijn van belang om wat wezenlijk is, te ontsluiten.”

Onze situatie anders?

In reactie op zijn verhaal hoort Mallon vaak: ‘Bij jullie in Canada werkt dat wel, maar onze situatie is anders.’ Vanuit Nederland klinkt de opmerking dat we misschien wel het meest geseculariseerde land ter wereld zijn, en dat bij ons mensen daarom anders reageren.

“Dat zeiden ze in onze Canadese provincie Quebec ook”, antwoordt Mallon. “Quebec was een tweede Vaticaan. Totdat eind jaren zestig het misbezoek kelderde van 92 procent naar een schamele 4. Misschien is zo’n situatie wel gemakkelijker als start: je hoeft mensen niet terug te roepen naar de Kerk, maar op te roepen tot iets nieuws. In een Engelstalige parochie in Montreal, Quebec, hadden ze in 2016 al jaren geen communicanten en vormelingen gehad. Slechts enkele jaren later is de parochie een voorbeeld voor het hele bisdom. De leiding is aangesloten bij ons coaching netwerk en de parochie maakt veel gebruik van ons digitale platform.”

Niet kopiëren

Omdat iedere situatie anders is, zegt Mallon voortdurend dat mensen zijn parochie niet moeten kopiëren. “Jullie moeten onze kernwaarden toepassen in jullie eigen situatie. Het gaat erom dat jullie parochie gezond wordt. En een parochie die gezond is, groeit.”