Onder de fascinatie voor horrorfilms – wat zich vertaalt in een miljardenindustrie – schuilt een verborgen zoektocht naar het goddelijke, zegt een Amerikaanse theoloog met expertise op het gebied van het genre.
“Er is een diepe honger naar transcendente ervaringen en de over-the-topheid van het spookhuis. Ik denk dat we ons in een tijd bevinden waarin we te maken hebben met een crisis van innerlijkheid”, zegt pater en jezuïet Ryan G. Duns, universitair hoofddocent en afdelingsvoorzitter theologie aan de Marquette University in Milwaukee.
“Wat niet wordt aangepakt, is het innerlijke landschap van het menselijke hart. En ik denk dat de mogelijkheid om naar een plek te gaan waar je bang kan zijn, waar je je veilig kwetsbaar voelt en onderworpen aan krachten buiten jezelf … op een vreemde manier, denk ik dat het mensen laat voelen. En ik denk dat mensen ernaar verlangen om iets te voelen.”
Geschreeuw verkoopt, zoals uit analyses van de filmindustrie blijkt. Volgens de Amerikaanse datadienst The Numbers is het marktaandeel voor horrorfilms tussen 2013 en 2023 verdubbeld van 4,87 procent naar 10,07 procent. Die stijging heeft zich het hele jaar door voortgezet, waarbij het genre 10,68 procent van de markt claimde. In 2023 brachten horrorfilms in de Verenigde Staten 798 miljoen dollar op.
“Het monster bedreigt ons gevoel van normaliteit, en we doen alles om dat gevoel van normaal te herstellen.”
Tweet dit!
Onder al dat geschreeuw schuilt een roep om het transcendente, volgens pater Duns. “Van alle genres is horror veruit het conservatiefst. Het veronderstelt dat de kijker, of de lezer, en de personages een toewijding of een geloof in een stabiele wereldorde delen. De stabiliteit van die orde moet diepgaand worden onderbroken door de inbraak van het monsterlijke.”
Hij vervolgt: “Het monster bedreigt ons gevoel van normaliteit, en we doen alles om dat gevoel van normaal te herstellen.” In dat proces kunnen er “fragmenten” van eeuwige waarheden zichtbaar worden – iets wat hij deelt in zijn nieuwe boek The Theology of Horror: The Hidden Depths of Popular Films, uitgegeven door de University of Notre Dame Press op 15 oktober.
Op basis van het werk van Ann Radcliffe, een baanbrekende Engelse gothic-romanschrijver, beschrijft pater Duns ‘horror’ als precies wat de naam doet vermoeden. “Horror is het genre dat bedoeld is om een gevoel van angst op te roepen. Zowel een psychologische als fysieke reactie”, zegt hij.
Zoals de pater in de inleiding van zijn boek uitlegt, creëert de ‘gruwelijke entiteit’ – of het nu Freddy Krueger uit Nightmare on Elm Street is of Pennywise uit It of de grote witte haai in Jaws – “een bres in iemands bekende wereld en dreigt die wereld met vernietiging”.
Het doel van horror is “om de kijker uit evenwicht te brengen en aan te zetten tot nadenken over de aard van de realiteit, onze plaats in het universum en de betekenis van ons bestaan” – doelen die het Evangelie zelf ook probeert te bereiken, schrijft hij.
Met een gevoel van het goddelijke dat ‘ontheemd’ is in een steeds meer seculiere, postchristelijke cultuur, kan het horrorgenre een onverwacht punt van evangelisatie zijn, stelt pater Duns in de inleiding.
“Ik wil niet zeggen dat je met een tienjarige enge films moet kijken, maar er zal een natuurlijke interesse zijn”, vertelt hij. “Tegen de slimme ouder zou ik zeggen: gebruik dit als een kans om te onderwijzen terwijl je kijkt. God werkt in alles en we kunnen zelfs deze ogenschijnlijk profane films gebruiken als momenten van theologische reflectie, als we er oog voor hebben.”
Pater Duns benadrukt dat het niet zijn bedoeling is “om een beetje chrismaolie op de schouders van slechteriken als Leatherface (uit The Texas Chainsaw Massacre) of Jason Voorhees (Friday the 13th) te doen”, noch wil hij “Freddy Krueger zalven.”
Als levenslange fan van het genre gelooft hij zelfs dat filmmakers horrorfilms “veel enger kunnen maken” door veel minder bloed te gebruiken. “Bespaar op het bloedbudget en huur een goede theoloog in om je advies te geven over wat echt eng is”, zegt hij. Hij geeft ook toe dat er horrorfilms zijn die hij liever niet bekijkt, omdat ze geweld verheerlijken.
Evenzo stelt pater Duns dat Night of the Living Dead, een klassieke horrorfilm uit 1968 van regisseur George Romero, de vraag oproept wie “echt de levende doden” zijn onder de hoofdpersonen in de film, die wantrouwen en eigenbelang tonen terwijl ze proberen zich te verdedigen tegen moordlustige geesten.
Andere horrorfilms, zoals de series The Conjuring, Insidious, The Black Phone en The Exorcist bieden nog meer expliciete mogelijkheden om “de strijd tussen goed en kwaad” te verkennen.
“Natuurlijk zou ik graag willen dat mensen dezelfde ervaring hebben als ik bij het vieren van de Mis of in gebed, in aanbidding – die vrede, kalmte, innerlijke rust”, zegt pater Duns.
Maar als iemand bepaalde horrorfilms bekijkt met een scherp bewustzijn van hun uitgangspunten en verhaallijnen, “denk ik dat je een veel rijkere ervaring kunt hebben door ze te bekijken met een katholieke blik”, besluit hij.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
