De Nederlandse vredesorganisatie PAX heeft met de Zuid-Soedanese Raad van Kerken een vredesgids gemaakt die steun biedt in het tegengaan van geweld en passiviteit. Kerken zijn in het land onmisbaar op de weg naar vrede: “In tijden van oorlog treden bij de ngo’s de evacuatieplannen in werking, maar de Kerken blijven.”

Sara Ketelaar, PAX-verantwoordelijke voor Zuid-Soedan, is net terug uit Juba, de hoofdstad. Haar bezoek vond plaats in een zeer onrustige tijd; een week voor haar vertrek vonden er nog geweldsincidenten plaats, gelinkt aan de oorlog in buurland Soedan. “De situatie is zeer fragiel; Zuid-Soedan staat aan de rand van een nieuwe crisis.”

Nihilisme

In 2011 scheidde Zuid-Soedan zich als onafhankelijk land af van Soedan. In 2013 en opnieuw in 2016 brak er een burgeroorlog uit tussen de regering en rebellengroepen. De oorlog is sinds 2018 formeel beëindigd, maar belangrijke voorwaarden uit het vredesakkoord worden niet nageleefd. Verkiezingen zijn opnieuw uitgesteld naar eind 2026.

Nog steeds is het voortdurend onrustig in het jonge land, dat geregeerd wordt door presidentiële decreten omdat het bijvoorbeeld nog geen permanente grondwet heeft en gebukt gaat onder allerlei problemen, zoals geweld en de gevolgen van klimaatverandering.

Onder de bevolking, zeker in de afgelegen gebieden, heerst “een soort nihilisme”, ziet Ketelaar. “De mensen hebben te maken met veel ellende en zijn het geweld beu.”

Verzoening bevorderen

De Nederlandse vredesorganisatie PAX, die in 2006 ontstond uit een fusie tussen de katholieke vredesorganisatie Pax Christi Nederland en het Interkerkelijk Vredesberaad, heeft in samenwerking met Zuid-Soedanese leraren, vrouwen, vredesactivisten en kerkleiders van verschillende christelijke stromingen een praktische vredesgids gepubliceerd.

Het boekje is bedoeld om religieuze leiders en andere voorvechters voor vrede te ondersteunen bij vredeswerk om verzoening binnen gemeenschappen te bevorderen. Kerken spelen een belangrijke rol in de maatschappij van het land en zijn onmisbaar om duurzame vrede te bereiken, weet Ketelaar.

“De enigen die tijdens alle conflicten bij de mensen zijn gebleven, zijn kerkleiders, zusters en andere vertegenwoordigers van geloofsgemeenschappen. In tijden van oorlog treden bij de ngo’s de evacuatieplannen in werking, maar de Kerken blijven naast de mensen staan.”

Vredesdorp als symbool

Een voorbeeld dat Ketelaar wil noemen is dat van de in 2023 overleden bisschop Paride Taban, een “bijzondere voorvechter voor de vrede”. Hij stichtte in 2005 – dus nog voor de afscheiding van Zuid-Soedan – het vredesdorp Kuron in een regio waar verschillende etnische groepen met elkaar in conflict waren.

“Hij is simpel begonnen met een schooltje om kinderen van verschillende conflicterende etnische groepen bij elkaar te brengen, met vredesonderwijs, met dialoogwerk, met verzoeningswerk”, zegt Ketelaar.

“Langzaam groeide dat vredesdorp uit tot een symbool voor hoe het in andere gebieden in Zuid-Soedan ook zou kunnen. Zo zijn er vele vredesactivisten en met name ook vrouwelijke leiders met wie wij intensief samenwerken; mensen die vrede en verzoening uitademen in alles wat ze doen en werken aan rechtvaardige vrede voor de lange termijn. Zolang de mensen daar hoop hebben, blijf ik hoopvol.”

Bouwsteen

De kerkleiders van Zuid-Soedan zetten zich in voor een aantal zaken, zoals traumaverwerking en verzoeningswerk, maar ook het bieden van zogenaamde neutrale fora. In een land waar iedereen bewapend is, zijn neutrale plekken waar gewapende groepen met elkaar kunnen praten onmisbaar voor het vredesproces.

De laatste jaren zetten de kerkleiders samen met PAX steeds meer in op actieve geweldloosheid als bouwsteen voor de weg naar een rechtvaardige vrede op de lange termijn.

‘Laag op de agenda’

PAX steunt het kerkelijke vredeswerk en het werk van vredesactivisten in het land al jaren, vertelt Ketelaar, zowel technisch en financieel als op andere manieren. Hoewel die ondersteuning belangrijker dan ooit is, ziet ze dat de financiële steun voor het vredeswerk in Zuid-Soedan juist afneemt.

Dat heeft te maken met het politieke klimaat in Europa en met de grote aandacht voor andere conflictgebieden, zoals Oekraïne en Gaza. “Je kunt wel stellen dat de afschuwelijke situatie in Zuid-Soedan heel laag op onze agenda staat.”

En dat terwijl er juist “zoveel mensen dag in dag uit werken aan vredes- en verzoeningswerk, aan actieve geweldloosheid”, zegt ze. “Het is heel moeilijk om te zien dat op het moment dat het zo nodig is, en dat er in Zuid-Soedan zoveel veerkracht en zoveel energie is bij vrouwen, vredesactivisten en kerkleiders om de situatie te willen veranderen, wij ondertussen in Europa alleen maar meer afstand nemen.”

Pausbezoek

Begin februari 2023 bracht paus Franciscus in het gezelschap van Justin Welby (destijds anglicaans aartsbisschop van Canterbury) en Iain Greenshields (moderator van de Kerk van Schotland) een langverwacht bezoek aan Zuid-Soedan.

“Het was een heel belangrijk en ook een tijdig bezoek”, vertelt Ketelaar, die zag dat het “nihilisme” en de passiviteit van veel Zuid-Soedanezen erdoor verbroken werd. “Die oecumenische pelgrimage heeft ontzettend veel hoop gebracht: voor de kerkleiders, voor de vrouwen en de jeugd, voor de gemeenschappen.”

‘Belangrijke oproep’

Het feit dat mensen voor het bezoek zo massaal met tienduizenden op de been kwamen – een groep van tachtig jongeren en religieuzen legde zelfs 150 kilometer te voet af om de paus te kunnen zien – was tekenend voor het feit dat de mensen de oorlogen beu zijn en verandering willen.

“Deze pelgrimage was een belangrijke oproep voor actieve geweldloosheid op alle niveaus.” Ketelaar is dan ook erg tevreden over het pausbezoek, dat PAX mee heeft ondersteund.

“Dit soort momenten zijn van cruciaal belang voor de mensen om hoop te houden op verandering, en ook om zaadjes te planten in de harten van mensen, want verandering moet van binnenuit komen. Je zou daarom willen dat er weer een pausbezoek zou plaatsvinden.”