In zijn succesvolle podcast, die volgende week aan zijn tweede seizoen begint, onderzoekt de Britse journalist Justin Brierley de opvallende opmars van het christendom in Westerse maatschappijen. Hij merkt dat vooral de eigenheid van de Kerk aantrekkelijk gevonden wordt.

De ‘verrassende terugkeer van het geloof in God’ is de intrigerende titel van de populaire podcast van de Britse journalist, podcast- en videomaker Justin Brierley. De podcast, in de vorm van lange radiodocumentaires, is gebaseerd op een boek van Brierley met dezelfde naam – The Surprising Rebirth of the Belief in God – en verkent de voorzichtige terugkeer van het christendom in de samenleving en zijn vernieuwde aantrekkingskracht bij veel jonge mensen. Vooral kerken die zich afzetten tegen de heersende cultuur en waar mystiek een grotere rol speelt, zijn in trek bij nieuwe gelovigen.

De dertig afleveringen van het eerste seizoen werden gezamenlijk een miljoen keer gedownload. Op 11 maart start het tweede seizoen. Podcastmaker Brierley legt uit aan KN wanneer hij voor het eerst iets voelde van wat hij nu de “verrassende terugkeer” noemt:

“Rond 2018 voelde ik voor het eerst een verschuiving in gesprekken. De Canadese psycholoog Jordan Peterson werd toen populair met zijn YouTube-kanaal. Zijn vooral jongere, mannelijke volgers stelden hem vragen over de zin en het doel van het leven. Voor de antwoorden putte hij vaak uit de Bijbel. Hier ontstond een openheid richting de bronnen van het christendom die er lang niet was geweest.”

“In 2019 verscheen het boek Dominion van Tom Holland, nu vooral bekend van de populaire podcast The Rest is History”, vervolgt hij. “De vooraanstaande seculiere historicus schreef dat het christendom niet slecht was, integendeel, het was het fundament van onze beschaving. Jarenlang was het christendom weggezet als niet alleen onwaar, maar ook gevaarlijk en slecht, door bijvoorbeeld Richard Dawkins en Sam Harris van het New Atheism, een atheïstische vernieuwingsbeweging die fel antireligieus was. Hollands boek veranderde de houding in sommige intellectuele kringen ten opzichte van de waarde van het christendom.”

De voorbeelden die u noemt, Jordan Peterson, Tom Holland, maar ook Hirsi Ali en andere gasten van de podcast, doen vermoeden dat de verassende terugkeer nu nog vooral een ‘bekering’ van een deel van de intellectuele elite inhoudt. Klopt dat?

“Het is waar dat het debat voornamelijk in intellectuele kringen speelt, maar veel van deze denkers hebben enorme platformen. Ze schrijven boeken, maken podcasts of video’s en hebben daarmee invloed op een groot aantal mensen. Een goed voorbeeld is Joe Rogan. Zijn Rogan Experience is de meest beluisterde podcast ter wereld, met meer dan tien miljoen luisteraars per aflevering. Zo’n tien jaar geleden kwamen zijn gasten vooral uit de neoliberale, materialistische hoek. Rogan nodigt nu gasten als Stephen Meyer of Christian Huff uit, uitgesproken christenen uit de Verenigde Staten. Uiteindelijk gaan veel van luisteraars op een persoonlijke reis, wellicht beïnvloed door de types die ik noem, en komen ze uiteindelijk in een kerk terecht.”

Het is opvallend dat veel van de nieuwe gelovigen jonge mannen zijn. Hoe kan dat?

“Het klopt dat heel veel jonge mannen op dit moment de Kerk vinden. Binnen ‘generatie Z’ wonen meer mannen kerkdiensten bij dan vrouwen. Dat is compleet tegenovergesteld aan de verhoudingen in andere generaties. Hoe dat komt, is moeilijk te duiden. Een verklaring kan zijn dat vooral jonge mannen op zoek zijn naar een eigen identiteit in een woelige wereld. Veel van die nieuwe kerkgangers komen terecht in de orthodoxe Kerken of bij de meer traditionele vleugels van de katholieke Kerk.”

Is er eigenlijk een groot verschil tussen de denominaties van het christendom te zien?

“Het zijn voornamelijk de conservatievere denominaties, meer dan progressieve, liberale christelijke groeperingen, die in trek zijn bij de ‘zoekers’. In mijn podcast hebben gasten meer dan eens gezegd dat ze geen behoefte hadden aan een opgewarmde, humanistische variant van het christendom.”

“Zoals Tom Holland het verwoordde: geef me iets geks, iets dat afwijkt, uitdaagt, geef me iets mysterieus. Het lijkt erop dat de nieuwe christenen op zoek naar zijn naar een tegencultuur. De Kerken die het midden houden en zich niet afzetten tegen de heersende cultuur verliezen nog steeds gelovigen. De Kerken die traditie, orthodoxie en mysterie centraal stellen, winnen.”

Waar speelt een terugkeer van het christendom op dit moment?  

“We horen natuurlijk in de overvloed aan populaire Amerikaanse sociale kanalen veel geluiden over terugkeer naar het christendom in de Verenigde Staten. In Frankrijk zijn er vorig jaar een recordaantal  jongvolwassenen gedoopt. Hier in Engeland komen veel verhalen van jongerenwerkers en voorgangers, die afzonderlijk anekdotisch lijken, met elkaar overeen: jongere geïnteresseerden komen onverwachts naar de kerk en staan open voor gesprekken over het geloof. Dat leidt nog echt niet overal tot structureel meer kerkbezoek. Maar de laatste cijfers, ook hier in Engeland – zelfs bij de anglicaanse Kerk – laten in ieder geval een licht stijgende lijn zien.”

Goed beluisterde podcasts en veelbekeken YouTube-kanalen lijken de meest succesvolle podia voor evangelisatie. In een van de afleveringen van The Surprising Rebirth werpt u de vraag op of de Kerk zelf, met alle interne problemen, wel klaar is om nieuwe gelovigen te ontvangen.  

“Dat klopt. De Kerk is een instelling die gevormd wordt door mensen, en inherent aan dat feit zullen er altijd problemen zijn. Maar het is duidelijk dat de grote geld- en seksschandalen rond bekende predikers binnen de evangelische stromingen van het christendom en de misbruikschandalen binnen de katholieke Kerk grote uitdagingen betekenen en deze instituties op achterstand zetten om geloofwaardig nieuwe leden te kunnen trekken. Ze zullen een manier moeten vinden om interne weeffouten het hoofd te bieden.

Een tweede probleem vind ik de politisering van Kerk of christendom. Dat werpt de sleutelvraag op of de hernieuwde belangstelling, de revival, een oprechte bekering is, of dat hij gelinkt is aan de nu populaire vorm van conservatieve politiek. Het lijkt er soms op dat het ‘conservatieve project’ het christendom voor haar karretje spant, door de nadruk te leggen op terugkeer naar christelijke waarden, puur en alleen omdat ze belangrijk zijn voor het welslagen van hun missie.”

Heeft u al een antwoord gevonden die sleutelvraag?

“Nog niet. We gaan in de eerste aflevering van het nieuwe seizoen op zoek naar het antwoord op de vraag of de opleving rechts is. Het is overduidelijk zo dat een significant deel van de bekeerlingen voorstander is van een terugkeer naar christelijke waarden omdat die overeenkomen met hun conservatieve wereldbeeld. Tegelijkertijd is dit moment een slinger naar politiek rechts in Westerse samenlevingen, naar een meer traditionele indeling van de samenleving, aan de gang.”

“Dat is ongetwijfeld een reactie op de progressieve politiek van de afgelopen decennia. Ik denk dat een deel van de krachten die bijvoorbeeld Trump weer in het Witte Huis hebben geholpen, ook verantwoordelijk zijn voor de hernieuwde belangstelling voor religie. Maar er vindt ook een onderliggende verschuiving plaats, een verlangen naar een betere maatschappij dan onze huidige, die alleen gebaseerd lijkt op materialisme. Dat verlangen komt overal vandaan, uit verschillende bevolkingsgroepen, en uit verschillende politieke richtingen.”

Wat kan het vervolg zijn?

“Mensen komen wellicht uit verschillende richtingen en met verschillende motieven naar het christelijk geloof. Sommigen bijvoorbeeld met zo’n rechts politiek motief dat ik noemde. Maar ik geloof dat wanneer deze, of welke motivaties dan ook, uiteindelijk blootgesteld worden aan de ware boodschap van Jezus Christus, ze tot de kern van de Blijde Boodschap komen. Ze zullen zien dat er veel meer is dan een politieke versie van het christendom. De parabel die Jezus in Matteüs 13:30 zijn apostelen meegeeft, over het onkruid tussen het graan, komt bij me op. Wanneer de knechten hun meester vragen of het onkruid dat tussen de tarwe opschiet zullen wieden, antwoord hij: nee, we laten het staan en wanneer het oogsttijd is, vraag ik de maaiers om het onkruid bijeen te binden en te verbranden. De tarwe slaan we op in mijn schuur.”

Welke andere reden ziet u, of hoort u van gasten in de podcast, voor de ‘verrassende terugkeer van het geloof in God’?

“De kerk is een van de laatste plekken in onze samenleving waar direct persoonlijk contact mogelijk is. Zoveel is tegenwoordig online. Wat ook speelt, is de zoektocht van veel jonge mensen in onze huidige Westerse maatschappij naar een identiteit. Die kunnen ze vinden in het christelijk geloof. Daar komt bij dat tijden onzeker zijn. Ga maar na, aan de randen van Europa woedt een oorlog. Dat alles maakt dat er een zoektocht is naar stabiliteit, zekerheid en geborgenheid. Het christelijk geloof kan dat allemaal bieden.”

Wat is uw oproep aan kerkleiders in het licht van deze verrassende ‘wedergeboorte’?

“Veel kerkleiders zijn cynisch over de staat van de Kerk en de wereld. Het is vanzelfsprekend erg lastig geweest om in een postchristelijke, seculiere wereld missie te bedrijven of om optimistisch te blijven, wanneer zoals in West-Europa de Kerk op haar laatste benen lijkt te lopen. Maar toch zou ik ze willen herinneren aan het feit dat door de eeuwen heen het christendom vaker dood en begraven verklaard is geweest en dat er dan altijd weer een onverwachte wending volgde. Er is nu een voorzichtige wedergeboorte aan de gang en kerkleiders in alle geledingen zouden hoopvoller mogen zijn, meer in de verwachting kunnen leven dat God wel eens wat verrassends in petto zou kunnen hebben.”

Welk advies wil de apologeet en christen Justin Brierley tenslotte nog mee geven aan de christengemeenschap in het Westen?   

“Laat het christendom niet verwateren, zodat het onzichtbaar wordt voor iedereen om ons heen. Omarm de gekkigheid van de christelijke boodschap. Net als in de eerste eeuwen van het christendom is een christen geen onderdeel van het establishment. Integendeel, christendom was en is de tegencultuur. Het christendom heeft heel veel te bieden, met als belangrijkste onderdeel een directe en helende relatie met God. Ik denk dat het nodig is dat we daar heel uitgesproken over zijn in de tijd die komt.”

Het nieuwe seizoen van The Surprising Rebirth of Belief in God met Justin Brierley komt vanaf 11 maart online via alle podcastkanalen. Het eerste seizoen in zijn geheel te beluisteren.