Geïnspireerd in Lourdes, gefilmd in Limburg, een Italiaan in de hoofdrol. Speelfilm De man uit Rome van regisseur Jaap van Heusden is veel. Een spannende detective voor wie onderuitgezakt wil kijken, een gelaagd spiritueel drama voor wie de geest wijd openzet. Bovenal is de film een pleidooi om hoop alle ruimte te geven.

Beelden van mensen in een trein. Een stem klinkt en vertelt over de vele leugens die Donald Trump aanwijsbaar verkondigde tijdens zijn presidentschap. “Het is een tekens des tijds. Mensen willen bedrogen worden. Ze hebben liever een zachte leugen dan de pijn van de waarheid.”

Getraumatiseerd dorp

Het blijkt de stem van Filippo te zijn, priester en onderzoeker. Hij is in opdracht van het Vaticaan op weg naar een grensdorp in Limburg om daar een vermeend wonder te onderzoeken: een Mariabeeld dat tranen laat. Filippo krijgt te maken met een ernstig getraumatiseerde dorpsgemeenschap die zich vastklampt aan het wonder, een jonge, zwijgzame vrouw als eerste getuige en vooral ook met zijn eigen twijfels en onzekerheden.

Regisseur Jaap van Heusden was jaren geleden samen met zijn vrouw – journalist voor NRC – in Lourdes. Daar had voor het eerst in lange tijd een gebeurtenis de status ‘opmerkelijk’ gekregen, de fase voordat een wonder wordt erkend. Ze mochten de archieven in en spraken met de hoofdarts van het medisch bureau: een priester in maatpak. Achter de schermen van het pelgrimsoord bleek een geoliede onderzoekmachine schuil te gaan die wonderen beoordeelt.

Bizar maar ook ontroerend

“We leven in een tijd van leven en laten leven. Een tijd van geloven wat je wilt geloven, ‘als het voor jou maar werkt’”, zegt Van Heusden. “In Lourdes zag ik dat een mogelijk wonder zo belangrijk wordt gevonden dat het met wetenschappelijke precisie wordt bestudeerd. Dat vond ik bizar, maar tegelijk ontroerde het me.”

De filmmaker raakte geïntrigeerd en ontdekte dat ook dichter bij huis vergelijkbaar onderzoek plaatsvindt, zoals dat naar een Mariabeeld in het Limburgse Brunssum in 1995.

De oudste fact check-organisatie ter wereld

Filippo, de man uit Rome die in Limburg onderzoek komt doen, heeft al vele casussen nietig verklaard. Hij treedt op als een soort fact checker en Van Heusdens co-scenarist Rogier de Blok realiseerde zich dat het Dicasterie voor de Geloofsleer van het Vaticaan misschien wel de oudste fact check-organisatie ter wereld is. “Dat is wat De man uit Rome laat zien, die botsing tussen feiten en hoop.”

In de voorbereiding had Van Heusden contact met pater Johannes Touw, prior van de abdij Sint-Benedictusberg in Vaals. Touw was destijds betrokken bij en kritisch over de gebeurtenissen in Brunssum en adviseerde Van Heusden over de onderzoekslijn in zijn film. “Weer werd ik getroffen door dat dilemma: mensen de hoop ontnemen door ze te confronteren met de kille feiten”, aldus van Heusden.

Laatste beetje hoop

Het is geloof versus wetenschap. Dit geldt ook voor Filippo. Naarmate De man uit Rome vordert, wordt duidelijk dat de priester en de onderzoeker in hem niet gemakkelijk samengaan. “Waarom moet ik ze hun laatste beetje hoop afnemen?”, zo verzucht hij. En ook: “Het is menselijk om dingen die geen verband hebben met elkaar te verbinden. We zijn bang om de willekeur van het leven te accepteren.”

De man uit Rome vertelt een verhaal maar dringt geen standpunt op. “Ik wil iedereen die de film ziet de ruimte geven om zijn of haar persoonlijke reis te ervaren. Iedereen dezelfde kant op sturen is zeker niet mijn bedoeling. Wel vind ik het mooi om de (lees: mijn) stellige bewondering voor de waarheid in het nauw te brengen.”

‘Elke film is een geloofsdaad’

Schrijver Willem Jan Otten, die veelvuldig publiceert in Katholiek Nieuwsblad, las in de scriptfase mee met Van Heusden. “Willem Jan deed een prachtige uitspraak over films in het algemeen, niet eens per se over religieuze films. ‘Voor iedere film sta je als kijker voor de keuze om je ongeloof op te schorten, of niet. Elke film die je ziet, is daarmee een geloofsdaad.’ Dat vind ik mooi. Je kunt sceptisch en vol ongeloof naar mijn film kijken. Je kunt in Lourdes blijven steken in het commerciële circus. Maar ik voelde daar juist dat mensen echt een diep verlangen hebben naar een wonder. Dat gevoel is echt, dat verlangen waarachtig.”

De vader van Van Heusden was rondreizend predikant. “Ik ben vrij orthodox opgevoed. Door de jaren heen ben ik naar veel dingen anders gaan kijken. De reis waarin de film je meeneemt, is ook mijn reis geweest.”

Enorme kracht

De film is deels in coronatijd opgenomen. Van Heusden vond in de kleine parochiegemeenschappen die hij bezocht voor de film een groot verlangen om elkaar te blijven ontmoeten. Daar ging een enorme kracht vanuit.

“Er was een verlangen om collectief iets van God te beleven. In mijn film zit een stille tocht. Eigenlijk kun je zo’n tocht na een drama zien als een nieuwe processievorm. Mensen die elkaar opzoeken en collectief iets beleven. Mensen verlangen naar elkaar en naar de steun van iets hogers. Dan wordt de grens tussen een stille tocht en een processie heel dun.”

Behoefte aan geloof

Weer haalt Van Heusden woorden van Willem Jan Otten aan. “Hij zei me een film te zien als een Mis. De tekst staat vast, maar door de keuze daarin mee te gaan, verander je. Dat is wonderlijk. Dat is precies wat ik hoop voor De man uit Rome. Je hebt als kijker de keuze om je ongeloof op te schorten en voor de duur van de Mis (ofwel de film) te geloven wat er gezegd wordt.”

Er lijkt maatschappelijk behoefte aan en waardering voor het ritme en de rituelen van het geloof te zijn. Ook bij Van Heusden zelf, maar hij ervaarde dit ook elders. “Ik dacht mijn film als een spannende detective te moeten verkopen aan seculiere instellingen als het Nederlands Filmfonds. Maar veel professionele tegenlezers (de financiers van de film) gingen juist ‘aan’ op de spirituele reis en de zingevingsvragen die ook in De man uit Rome zitten. Ik heb het gevoel dat het geloof juist in deze tijd heel relevant is. We geven er alleen andere woorden aan.”