Waarom bestaat er geen toegankelijke inleiding tot het katholicisme? Toen priester Jan-Jaap van Peperstraten zich dat op sociale media hardop afvroeg, pikte een uitgeverij die verzuchting op. “Wil jij dat boek dan misschien schrijven?”

Het resultaat ligt inmiddels in de winkel: Katholiek. Een boek over traditie en verandering voor wie het katholieke geloof beter wil begrijpen. “Ik krijg regelmatig mensen over de vloer met vragen over het geloof. En ik was eigenlijk gewoon op zoek naar een goed boek dat ik kon aanraden”, vertelt Van Peperstraten.

“Maar veel theologische werken zijn abstract. Ik had behoefte aan iets dat toegankelijk en invoelbaar is.” Toen hij daar – zoals vaker – iets over schreef op sociale media, leidde dat onverwachts tot de uitnodiging van uitgeverij KokBoekencentrum om dat boek zelf te schrijven.

Vriendelijk en uitnodigend

Een ontzettend slecht idee, dacht Van Peperstraten aanvankelijk. Hij was net terug na ziekteverlof. “Ik kon niet meteen voltijds terug. Maar ja, bloed kruipt waar het niet gaan kan. En wie anders zou het doen?”

Het boek is bedoeld voor een breed publiek: katholieken, protestanten, buitenstaanders en zoekers. De opzet is losjes, elk hoofdstuk kan afzonderlijk gelezen worden. “Als je denkt: Goh, wat waren sacramenten ook alweer? Dan kun je dat hoofdstuk erbij pakken.”

De toon is open, niet belerend. “Ik neem mensen mee, ik zeg niet wat ze moeten vinden. De Kerk in Nederland is kleiner geworden, ouder ook. Dat vraagt om een andere manier van spreken: vriendelijk, uitnodigend.”

‘Een eeuw lang gedoe’

Hoe het katholicisme in de Lage Landen vandaag de dag getypeerd wordt, hangt volgens Van Peperstraten af van waarmee je het vergelijkt. “De oudsten onder ons hebben hun kindertijd nog in de jaren vijftig doorgebracht. Maar veranderingen voltrekken zich nooit in één generatie.

Mijn docent kerkgeschiedenis zei: ‘Na elk oecumenisch concilie heb je minstens een eeuw lang gedoe voordat alles echt is ingedaald.’ Dat gold na Trente net zo goed als nu na het Tweede Vaticaans Concilie. We zijn pas halverwege. Ik zie dit boek als een klein onderdeel van dat proces.”

Misverstanden

Een hardnekkig misverstand is volgens de priester dat katholieken weinig met de Bijbel zouden hebben. “Sinds de liturgievernieuwing zijn we juist bezig om de Schrift en de liturgie van het Woord weer te re-integreren. Documenten als Dei Verbum en Sacrosanctum Concilium benadrukken het belang van de Schrift als de ziel van de theologie.

Toch is er onder gewone gelovigen niet altijd een sterke bijbelcultuur. Hoe win je dat terug – theologisch én cultureel? Daar ligt nog veel werk.”

Lange tijd niet makkelijk

Katholiek geeft een rondleiding door het geloof. Wat is voor Van Peperstraten het wezenlijke aan het katholieke geloof? “Voor mij staat het sacramentele leven centraal, zeker sacramenten zoals de ziekenzalving. Aanwezig zijn bij ziekte en verlies, dat is iets heel wezenlijks. Je kunt daarin een weg vinden om mensen die misschien aan de rand van de Kerk staan toch echt nabij te kunnen zijn. En dat vind ik waardevol.”

Wat hij hoopt dat lezers meenemen uit het boek? “Blijf niet hangen in nostalgie of geklaag. Het idee dat vroeger alles beter was, daar heb ik moeite mee. De kerkgeschiedenis laat ook moeilijke perioden zien: de Zwarte Dood, het Westers Schisma, drie pausen tegelijk. En daarna de Reformatie. Het was lange tijd echt niet makkelijk.”

Juist dat perspectief helpt om de huidige situatie te duiden. “Ook nu zitten we in een tijd van verandering. We weten niet precies hoe de Kerk van de toekomst eruitziet, maar dat wisten ze toen ook niet. Toch gingen ze verder. De Kerk is van de Heilige Geest, en levende dingen verrassen.”

Toekomst van de Kerk

Hoewel voorspellingen lastig zijn, ziet Van Peperstraten enkele contouren. “Communie- en vormselgroepen zijn kleiner, maar vaak diverser, met kinderen van buitenlandse afkomst. De krimp zal doorzetten, daar moeten we realistisch in zijn. Wat we kunnen doen, is authentiek zijn en ruimte geven aan de Geest.”

De toekomst ligt volgens hem in de stad en grotere kernen. “Daar zie je meer vitaliteit. Het platteland zal harder ontkerkelijkt worden. De Kerk in de stad zal kleiner zijn, maar ook uitgesprokener. We komen in een buitenstaanderspositie terecht. Dat maakt het moeilijker om zichtbaar te zijn in de samenleving, maar het heeft ook voordelen: kerkelijke schandalen halen de voorpagina’s niet meer.”

Het schrijfproces van het boek heeft de priester ook zelf nieuwe inzichten gebracht. Zo kreeg hij veel meer focus op de documenten van het Tweede Vaticaans Concilie en hoe belangrijk die voor de Kerk zijn. “Je kunt die ook echt niet wegdenken. De klok kun je niet terugdraaien. Theologisch gezien loop je vast. De Kerk zegt nu ook steeds luider en duidelijker dat we dat kunnen vergeten, en ik denk dat dat goed is.”

‘De zaaier gaat uit’

Daarnaast is de noodzaak van meelopen met mensen en gelijkwaardige communicatie, wat in het huidige synodale proces centraal staat, veel duidelijker voor hem geworden. “Over het synodale proces schrijf ik niet veel, omdat het nog in de kinderschoenen staat.

Maar wat betekent ‘synode’ of ‘synodaal’? Het gaat om die houding, dat ethos van samen oplopen, van openheid, van dialoog. Respect voor de ander. Je haalt mooie dingen uit de schatkamer, oude en nieuwe, en die laat je zien. Leg het maar in vrijheid op tafel.”

“Ik heb het boek met veel vreugde geschreven”, zegt Van Peperstraten. “En ik hoop dat het in vragen voorziet en mensen roert. Of ze het nou gebruiken als naslagwerk, voor catechese, of gewoon uit nieuwsgierigheid – de zaaier gaat uit om te zaaien.”