In 2019 werd het project Space for Grace opgezet om de parochievernieuwing te stimuleren. Programmaverantwoordelijke Pieter Vandecasteele blikt terug, maar vooral ook vooruit: “In plaats van te kijken naar de krimp en wat er vroeger was, is het veel belangrijker om te kijken wat er nu en in de toekomst mogelijk is.”
Vijf jaar: het vliegt voorbij, maar het kan ook een lange tijd zijn. Vijf jaar geleden zag de wereld er nog anders uit, ook voor de katholieke Kerk. “Het was vóór corona, voor de kerkelijke lockdowns, van een synode over synodaliteit was nog geen sprake”, zo herinnert Pieter Vandecasteele zich.
En toen, in 2019 dus, bracht Porticus een aantal partijen rondom de tafel in Nederland, België en Duitsland, om een impuls te geven aan parochievernieuwing onder de noemer van ‘Space for Grace’. Onlangs verscheen een fraai jubileumboek met vele sprekende voorbeelden van ondersteunde projecten – zie ook de kaders.
Vandecasteele maakte het allemaal mee, als programmaverantwoordelijke van Porticus. Hij vertelt graag en enthousiast over alle vruchten ervan, maar geeft dus wel meteen deze disclaimer: er is zó veel veranderd de voorbije vijf jaar – er was tegenwind door corona, maar ook rugwind door vergelijkbare initiatieven als de Missionaire Parochie en de synodale gesprekken – dat het moeilijk is om heel precies aan te wijzen wat de resultaten zijn van vijf jaar Space for Grace.
Voor wie het niet weet: Porticus is de filantropische organisatie die opgezet is door de familie Brenninkmeijer – de katholieke ondernemersfamilie achter modeketen C&A. Net als deze kledingwinkels opereert de stichting inmiddels internationaal, en steunt zij projecten wereldwijd op het gebied van sociale rechtvaardigheid, duurzaamheid, armoedebestrijding en dus ook – de katholieke wortels indachtig – geloof en Kerk.
“Het ondersteunen van een vitale, verwelkomende Kerk blijft belangrijk voor Porticus”, vertelt Vandecasteele. “Daarom werd destijds besloten om in Nederland, België en Duitsland, dus sterk seculariserende landen, een specifiek programma te ontwikkelen om het lokale ondernemerschap binnen de Kerk, het ecclesiopreneurship, te stimuleren.”
Speelkerk Bellegem: ‘We krijgen de kinderen hier niet meer buiten’
Foto: Frank Bahnmüller “Vroeger telde ik de brandende kaarsjes”, vertelt diaken Curd Fieux. “Zo wist ik of er mensen in de kerk waren geweest. Nu zie ik meteen of onze spellen werden aangeraakt.” In de Sint-Amanduskerk in Bellegem, een dorp ten zuiden van Kortrijk, werd een Bijbelse spelotheek gerealiseerd in een zijbeuk van de kerk, speciaal voor de allerjongsten. Via levensgrote gezelschapsspellen worden zij vertrouwd gemaakt met Bijbelse verhalen en personages. En dat is een succes. Diaken Fieux: “‘Blij dat je er bent’, zeggen de grootouders als ik de kerk kom sluiten. ‘We krijgen de kinderen hier niet meer buiten.’” |
“Het idee van Space for Grace was om eerst te gaan beluisteren wat er leefde in lokale geloofsgemeenschappen. We vroegen: wat zijn jullie verlangens, jullie hoop, jullie goede, creatieve ideeën? Hoe kunnen we die ondersteunen en hoe kunnen anderen daar ook weer van leren?”
Dat laatste is belangrijk, zo beklemtoont Vandecasteele, want Space for Grace wil méér bieden aan deelnemende projecten dan alleen financiële steun. “Het gaat ook over de uitdaging om een lerende geloofsgemeenschap te worden. Wij willen innovatie stimuleren, maar ook leren van elkaar en een cultuur van evaluatie en feedback introduceren die niet altijd vanzelfsprekend is in parochies.”
“Ik verwijs altijd graag naar een van mijn favoriete citaten van paus Franciscus uit zijn exhortatie Evangelii gaudium uit 2013, waar hij schrijft dat we dringend de comfortabele pastorale norm van ‘we hebben het altijd zo gedaan’ moeten loslaten, en dat we ‘durvend en creatief’ moeten zijn. Dat ‘doen zoals je het altijd deed’ is een bekende valstrik, en niet alleen in kerkelijke gemeenschappen. Een recept dat ooit goed werkte, blijf je gebruiken. Maar de context verandert, en dan moet je ook andere dingen doen.”
Het gaat daarbij zeker niet om ‘vernieuwen om het vernieuwen’, en ook is het absoluut niet de bedoeling, zo onderstreept Vandecasteele meermaals tijdens het gesprek, om één bepaalde visie van Kerk-zijn zalig te verklaren en uit te rollen over alle parochies. Wat op de ene plek goed werkt, werkt elders misschien helemaal niet; het gaat er nu net om “om gelijkstromende energie op lokaal niveau op te zoeken”.
Titus zoekt in Wageningen: ‘Je leert jezelf en God kennen’
Foto: Ivo Cornel Over terugloop en kerksluiting kon de Titus Brandsmaparochie in Wageningen, Veenendaal en Ede meepraten. Maar men besloot niet bij de pakken neer te gaan zitten en organiseerde een avond over parochievernieuwing. Mede geïnspireerd door de ideeën van James Mallon, schrijver van het parochievernieuwingsboek Als God renoveert, werd daarna het project ‘Titus zoekt’ opgezet, gericht op onder meer visievorming, het opzetten van eigen Alphacursussen en het aanbieden van nieuwe vormen van gebed. Het resultaat is merkbaar, vertelt Hadewijch Klaassen, lid van de initiatiefgroep: “Mensen veranderen, openen zich en vertellen er bijzondere verhalen over. Je leert jezelf en God kennen.” |
En die ‘gelijkstromende energie’ is nog volop aanwezig, voegt hij daaraan toe. Want ondanks het gesomber dat ook vaak klinkt – de bekende riedel: teruglopend kerkbezoek, dalende inkomsten, een vergrijzend vrijwilligersbestand, fusies en sluitingen – signaleert Vandecasteele ook een heel ander, optimistischer geluid.
“Mensen die deelnemen aan Space for Grace zijn niet eens op de eerste plaats blij om het geld dat ze krijgen, maar vooral omdat ze gezien en gewaardeerd worden”
Tweet dit!
“We hebben de afgelopen vijf jaar meer dan honderd projecten in Nederland en België ondersteund, maar het aantal aanvragen lag ruim twee keer zo hoog. We konden simpelweg niet alles honoreren. Er is dus veel goede wil aanwezig op lokaal niveau. Met een mooi Vlaams woord: er is veel goesting om te vernieuwen.”
Om al die creatieve energie in goede banen te leiden, ontwikkelde Space for Grace in samenwerking met de universiteiten van Leuven, Nijmegen en het Duitse Bochum enkele handige hulpmiddelen voor parochies om hun projecten op professionele wijze uit te kunnen voeren. “Een soort van zelfmonitor, die lokale geloofsgemeenschappen helpt om hun voortgang goed te kunnen volgen en ervan te leren. Daarbij brachten we hen samen in een community-programma om ook van elkaar te leren.”
“Voor lokale pioniers is het heel belangrijk om met anderen te spreken, om te delen wat goed gaat en wat niet goed gaat, waar ze gefrustreerd over zijn, waar ze tegenaan lopen. Eén van de belangrijke lessen die we daaruit geleerd hebben, is dat er nood is aan waardering. Een luisterend oor en erkenning voor wat er lokaal geprobeerd wordt. Mensen die deelnemen aan Space for Grace zijn niet eens op de eerste plaats blij om het geld dat ze krijgen, maar vooral omdat ze gezien en gewaardeerd worden. Dat ze horen: wat jullie hier doen, dat is goed.”
Het is een opvallende vaststelling, gaat Vandecasteele verder. “Er is in de Kerk blijkbaar geen cultuur van dankbaarheid. Dit is voor mij een symptoom van iets fundamenteels, en om dat te begrijpen verwijs ik naar een vers uit de wijsheidsliteratuur uit het Oude Testament: ‘Wie niet dankt, ziet zijn hoop wegsmelten als sneeuw in de zon.’ Dankbaarheid en hoop zijn innig met elkaar verbonden.”
“Dat we in Space for Grace weinig waardering voor vernieuwing vaststellen, betekent volgens mij dat we te weinig hoopvolle verhalen horen én vertellen over hoe katholieke geloofsgemeenschappen vitaal en relevant in de samenleving aanwezig zijn. Dat is overigens geen verwijt aan ‘het beleid’, maar een signaal aan de hele kerkgemeenschap en een pleidooi om enthousiast en hoopvol de toekomst te verkennen.”
Ondanks de grote verscheidenheid van projecten die door Space for Grace ondersteund werden, zijn er zo toch nog wel wat meer algemene lessen te trekken uit de voorbije vijf jaar. Bijvoorbeeld, vertelt Vandecasteele, “dat er een verschil is tussen de wens en het inzicht dat we moeten vernieuwen, en de competentie om daadwerkelijk te vernieuwen. Er is behoefte aan professionals die lokale parochies daarbij kunnen begeleiden, dus daar hebben we ook nadrukkelijk op ingezet, op het inschakelen van de juiste expertise.”
“Een andere belangrijke les is dat het ook weer niet louter zit in het professioneel aanpakken van de dingen. Het zit ook altijd in het voortdurend terugkeren naar de bron, en je goed te bezinnen op de vraag welke katholieke geloofsgemeenschap je wil zijn. Die vraag is na corona alleen maar prangender geworden, omdat je zag dat er door de lockdowns heel veel ‘gewoontechristenen’ zijn afgehaakt. Hun gewoonte werd onderbroken en ze zijn nadien niet meer teruggekomen. Dus nu moet je je afvragen: hoe ben je een aantrekkelijke gemeenschap voor mensen die juist heel bewust kiezen voor het katholieke geloof? Hoe doe je dat?”
Xenner in Mol en Balen: ‘Plots hebben we veel meer contacten’
Foto: Xenner Pastorale eenheid de Twaalf Apostelen in Mol en Balen kocht voor 750 euro een tweedehands caravan, om aanwezig te kunnen zijn in dorpen en gehuchten waar veel behoefte is aan sociaal contact. ‘Xenner’ heet het project, wat in het plaatselijke dialect ‘Ik ben er’ betekent. “Presentie is mijn weg, de spiritualiteit van Charles de Foucauld is ook een beetje de mijne”, legt pastoraal werkster Griet Van Coillie uit. “Het Evangelie moet je uitdragen met je leven.” De caravan biedt gelegenheid voor laagdrempelig contact, en dat slaat aan. “Het is niet een doel, maar wel een opmerkelijke nevenwerking van het project: plots hebben we als Kerk veel meer contacten.” |
“In Nederland is het wat anders, daar zette de ontkerkelijking al wat eerder in, maar hier bij ons in Vlaanderen zijn momenteel nog 1700 parochies. Over tien jaar zal daar nog maar tien procent van over zijn, zo simpel is het. Wat gaan die doen? Welke mensen zullen die trekken, en hoe zullen die daar terecht komen? We zitten in een krimpscenario, maar in plaats van te jeremiëren over de krimp en terug te kijken naar vroeger, is het veel beter om te kijken wat er nu en in de toekomst mogelijk is. Vandaar ook de titel van het jubileumboek: Zoveel toekomst.”
De betrokkenheid van Space for Grace bij die toekomst loopt wel op z’n eind. Porticus heeft dit altijd als een tijdelijk project gezien om iets op gang te brengen, zo legt Vandecasteele uit, en het gaat in de huidige vorm nu zijn laatste jaar in. In Nederland zal Huis van Dominicus wel een vervolgtraject voor drie jaar starten, een voortzetting van de lerende gemeenschappen met onder meer terugkomdagen. In Vlaanderen zal het programma een structurele inbedding krijgen in het interdiocesane lekenberaad IPB.
“Wat wij geprobeerd hebben in de afgelopen vijf jaar, is tonen hoe je de toekomst ontgint. En we maken ons geen illusies, het zal heus niet enkel van Space for Grace afhangen. Maar we hebben denk ik wel wat waardevolle lessen geleerd met elkaar, over het belang van ondernemerschap, professionalisering, de blijvende reflectie op de bronnen en identiteit. En ook: de connectie zoeken met anderen. De verzuiling is voorbij, en daarmee ook de tijd dat een katholieke geloofsgemeenschap geheel zelfbedruipend was. Je moet nu samenwerken, betekenisvolle connecties creëren om echt impact te genereren. Space for Grace heeft z’n nut gehad en zal weer stoppen. Maar de creatieve ideeën die we proberen te stimuleren, die zullen hopelijk een veel langere toekomst hebben.”
Meer informatie: zie spaceforgrace.nl en spaceforgrace.be.
| Zoveel toekomst. Over innovatie in geloofsgemeenschappen Uitgeverij: Otheo Pagina’s: 192 | € 27,99> BOEK BESTELLEN |
 |
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
