Wie kent haar niet? Deze maand is het 585 jaar geleden dat de H. Jeanne d’Arc ter dood gebracht werd op het marktplein van Rouen. Wat maakte haar tot wie ze was?

Heel de wereld kent Jeanne d’Arc als een ongeletterd, vlekkeloos boerenmeisje van zeventien jaar dat stemmen hoorde en zonder enige oorlogservaring commandant werd in het leger van Karel VII. Ze brak het beleg van Orléans (1429) en leidde Frankrijk in haar strijd tegen de Engelsen.

Verbluft

De wereld staat nog steeds verbluft van het meisje en haar krijgskundige kennis, in het bijzonder van haar schitterend uitgevoerd plan de wil van de Engelsen te breken via de kroning van Karel VII in Reims, een gedurfd staaltje militair-politiek denken.

Betekenis

Over de betekenis van Jeanne d’Arc verschillen geschiedkundigen diepgravend van mening. Zo beschouwen katholieke historici haar als een van de grootste heiligen uit de geschiedenis, een heilige die niets anders heeft gedaan dan de wil van God.

Meer feministische auteurs daarentegen zien haar als een zelfbewuste vrouw die gebruik gemaakt heeft van een religieus vocabulaire om haar eigen plannen te verwezenlijken.

Op gezag van God

Vanzelfsprekend kunnen beide opvattingen niet tezelfdertijd waar zijn. Dit is vooral het geval nu de grote heilige zelf gezegd heeft, geboren te zijn voor haar missie: Je suis né pour cela, en alles te hebben gedaan op gezag van God: Tout ce que j’ai dit et fait, je l’ai fait de par Dieu.

Een aspect van de uniciteit van Jeanne d’Arc is in ieder geval dat voor haar het gezegde ‘dat beroemde figuren uiteindelijk legendarisch worden’ niet geldt. De feiten in het epos van Jeanne waren immers op zichzelf al legendarisch.

‘Een wonder’

Alleen al het breken van het beleg van Orléans was van buitengewone orde. “Wat er toen allemaal is gebeurd”, verklaarde de hertog van Alençon tijdens het rehabilitatieproces, “is eenvoudigweg een wonder, iets dat buiten de macht van de mensen ligt.” En dit was ook de mening van de betrokken legeroversten en soldaten.

Geschiedvervalsing

Het enige dat de postmoderne, antireligieuze wereld rest, is aan deze feiten af te doen, dus om aan geschiedvervalsing te doen. Dus om Jeanne d´Arc uit haar context los te maken en alle bovennatuur te verwijderen. Een zinloze deconstructie.

Want het is inderdaad precies zoals een recensie van het eerste deel van Ayrolles’ monumentale werk over de Engelachtige het zegt: alleen gelovige katholieken kunnen het laatste woord geven over de deugden, de daden, het succes, het martelaarschap en de roem van de Franse heilige.

Boodschapper

Want alleen gelovige katholieken kunnen inzien en nazeggen dat het hemelse meisje niet slechts een libératrice was, een martelares voor het vaderland alsmede de katalysator du beau mystère de Reims, maar dat ze ook de boodschapper is van (a) de eeuwige principes van de politiek, (b) de onveranderlijke principes van natuurlijke bestuursmacht, en (c) de condities voor het bereiden van ware vrede.

Jeanne d’Arc heeft als commandant laten zien dat een stralend doel een leiderschap oplevert dat commitment verwezenlijkt. In casu ging het om het recht van iedere natie haar ziel te verdedigen tegen indringers. Want het is precies hierom en hierdoor dat Jeanne een unieke morele, psychologische en emotionele mobilisatie van de Franse natie kon bewerkstelligen.

Het bijzondere aan haar was dat ze dit alles niet alleen koppelde aan een geniale strategie, maar dat ze deze door en door vermengde met religie. Maar wat men ook construeert ter verklaring, elke analyse van de heilige Jeanne d’Arc moet eindigen met de vaststelling dat er iets met haar is dat voor altijd buiten onze mogelijkheden valt.

Mysterieus

Want er is inderdaad iets fundamenteel mysterieus aan haar, iets ‘andere wereld’-achtigs, ‘iets goddelijks’. Immers, ‘wie – buiten God – zou in staat geweest zijn de kroonraad en de bevelvoerders te bewegen de mening te volgen van een jong meisje op het gevaar af overgoten te worden met smaad zoals nooit te voren in de geschiedenis is voorgekomen?’

Hemels geïnspireerd

En heeft Jeanne zelf niet tijdens haar proces gezegd “dat ze van God kwam”? Sterker nog, dat ze zelfs heeft gevraagd “teruggestuurd te worden naar God, waar ze vandaan kwam”, een verzoek dat geheel in lijn ligt met haar verklaring dat wanneer haar stemmen afscheid van haar namen, ze placht te huilen omdat ze liever door hen was meegenomen naar die superieure regionen.

Alles aan Jeanne d’Arc is hemels geïnspireerd, vooral haar politieke en militaire intuïtie. Zonder die hemelse dimensie is en blijft ze een peilloos diep mysterie.

Fred Hamburg, Jeanne d’Arc. Leiderschap en strategie. Uitg. Brave New Books, 220 pp., € 21,69. Het boek is te koop bij www.bravenewbooks.nl/books/70061, www.bravenewbooks.nl/fredhamburg en www.bol.com.