<

Geef om katholieke journalistiek

doneer
Levende traditie

De aanloop tot het Tweede Vaticaans Concilie

André Roes 16 januari 2025
image
Paus Johannes XXIII. Foto: Nationaal Archief - Wikimedia Commons

Paus Pius XII had kort na 1945 gespeeld met de gedachte van een nieuw concilie. Maar zijn adviseurs, onder wie de conservatieve Alfredo Ottaviani, later de tegenspeler van Johannes XXIII, hadden nog een defensieve agenda. Er waren dwalingen in de ‘nieuwe theologie’, al voor de oorlog begonnen.

Tegen het communisme

In morele en sociale kwesties moest helderheid komen en de Kerk moet zich positioneren, zo krachtig mogelijk, tegen het communisme, dat zich na 1945 ideologisch en politiek-militair zeer agressief gedroeg. Maar Pius verloor zijn interesse voor een concilie waarvan de agenda steeds breder en onbeheersbaarder dreigde te worden.

Paus Johannes XXIII (1958-1963) was van de noodzaak van een nieuw concilie overtuigd. Het zou van 1962 tot 1965 bijeenkomen. “Nieuwe situaties vereisen nieuwe voorzieningen”, had hij in 1933 al vastgesteld. Je moet niet krampachtig vasthouden aan een tijd die nooit meer zal terugkeren. Als paus dacht hij lang na, biddend en zoekend, over de richting die een grote kerkvergadering uit moest gaan.

Bliksemschichten en donderslagen

Een concilie moest minder met het kerkelijk magisterium, met het gezag “van boven”, de wereld onderwijzen, zonder uitnodiging tot een gesprek, maar meer een catechetische benadering kiezen. Dan ben je niet allereerst bezig met doctrinaire kwesties, met de leer, maar ga je tussen de mensen staan, om zo te onderrichten, het Evangelie over te dragen.

https://www.kn.nl/categorie/levende-traditie/

Johannes wilde een “pastoraal” concilie. Aan de kerkelijke leer wilde de paus, in dit opzicht een conservatief man, niets veranderen. Maar de waarheid van de leer moet je niet verkondigen “met bliksemschichten en donderslagen van de berg Sinaï”, zoals in de negentiende eeuw. De wereld is meer dan een vijandig schouwspel van verraad, verderf en dwalingen, streng te veroordelen, keer op keer.

Aanmoediging

De Kerk moest nu eerder hervormen door “te prijzen dan door te straffen”. Laten we niet zozeer botsingen opzoeken, geen schelle retoriek gebruiken, maar ook aanmoedigen, zegt paus Johannes. “Ik ben in mijn leven erg veel aangemoedigd.”

De stijl zou anders worden. En de opdracht? In zijn eerste toespraak als paus had Johannes gezegd dat zijn pontificaat zou gaan over de eenheid van de Kerk, en over de vrede in de kerkelijke orde. In de Kerk was al lange tijd veel in beweging, op het gebied van bijbeluitleg, liturgie, oecumene. Onder Pius XII stond de ‘nieuwe theologie’ onder sterke verdachtmaking. Johannes wist waaraan hij begon.

‘Ik blijf katholiek!’

De Kerk moest dichter bij de tijd gebracht (aggiornamento), maar hoe dicht, en ten koste van wat? Het geloof was ook toe aan een herbronning, een spirituele vernieuwing. Wat betekende dat precies? De verwachtingen over de weg die het concilie moest gaan waren erg verschillend. Wie zou de agenda gaan beheersen? Wie de agenda beheerst, hij beheerst de vergadering.

De katholieke Duitse bondskanselier Konrad Adenauer, die zijn twijfels had over de noodzaak van een concilie, haalde graag de woorden aan van een katholieke Westfaalse boer, die hoorde over de veranderingen die er in zijn Kerk aankwamen. De man had zijn hoofd geschud en in zijn dialect gemompeld: “Makt, wat er wült. Ik bliwe katholisch.” (Doe maar wat jullie willen. Ik blijf katholiek.)

Een traditie van eeuwen tegenover de waan van de dag

In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.

Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.

Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.