In een jachtige tijd roepen de sabbat en de zondag om rust, om aandacht. Aandacht is he tegenovergestelde van verstrooiing, als je met alles tegelijk bezig bent. Een ‘verstrooide professor’ is niet verstrooid, maar juist hevig geconcentreerd. Zijn aandacht is gericht op één wezenlijk ding. Daarbuiten ziet hij niets.

Belang van aandacht

Daarom kookt in zijn keuken soms de melk over. Je hebt ogen gekregen, zegt paus Franciscus, wees aandachtig, contemplatief. De dichter Eduard Hoornik, overlevende van de Duitse concentratiekampen, heeft heel mooi geschreven over het belang van aandacht, het tegendeel van schijn en vluchtigheid.

Op school stonden ze op het bord geschreven,

het werkwoord hebben en het werkwoord zijn;

hiermee was tijd, was eeuwigheid gegeven,

de ene werklijkheid, de andere schijn.

Hebben is niets. Is oorlog. Is niet leven.

Is van de wereld en haar goden zijn.

Zijn is, boven de dingen uitgeheven,

vervuld worden van goddelijke pijn.

Een discipline

Zijn is de ziel, zegt Hoornik. Zijn is “luisteren, is wijken, is kind worden en naar de sterren kijken”. Het gedicht is een pleidooi voor aandacht, voor het stilstaan bij de dingen, daarboven “uitgeheven zijn”. Aandacht hebben is ook een discipline, iets dat je kunt leren. In de benedictijnse traditie leer je de grote teksten te lezen, te herlezen, te kauwen en te herkauwen.

Onze cultuur heeft grote moeite met rust, aandacht en concentratie, met luisteren achter de woorden. In onze talkshows wordt veel en snel gesproken. Mag ik uitspreken, luistert u nog wel? Mag ik even over uw vraag nadenken? Als je daarom zou vragen, dan is jouw tijd al om. Aan onze gesprekstafels heerst de onrust. Een presentator trommelt tussen de veelheid van onderwerpen met zijn vingers op tafel, de blik op zijn smartphone gericht.

Snelheid

Het volgende onderwerp, laten we voortmaken. Commentaren en oordelen tuimelen over elkaar heen. De woorden zijn steeds sneller gesproken, op het onverstaanbare af. Rappers hebben de snelheid van de taal tot kunst verheven. Televisiebeelden bewegen steeds sneller, je ogen kunnen die beelden nauwelijks bijbenen. In sommige talkshows draait alles om de snelle overgangen in het gesprek, er is een bijna hysterische afwisseling van ernst en grappen, er moet gelachen en geklapt worden.

Emoties bepalen de aantrekkingskracht van programma’s. Zij zorgen ervoor dat mensen ‘geraakt’ worden, aangesproken op blijheid, boosheid of verontwaardiging, in snelle afwisseling. Morgenochtend ben je vergeten waar het over ging. Kunnen we die programma’s nog uitzetten, al was het maar voor een dag?

Langzame televisie

Adriaan van Dis verlangt terug naar “langzame televisie”. Hebben we zonder de sabbat, zonder de zondag, nog wel vensters openstaan naar de sterren? Houden we nog wel tijd over om de woorden te laten stilvallen? Zorgen we nog wel  voor een ruimte waar een andere orde heerst, die van de aandacht voor andere dingen dan die “van de wereld en haar goden”?

In het gedicht Zondagmorgen heeft Ida Gerhardt wonderbaarlijk mooi  geschreven over het belang van de zondagsrust, over de aandacht die we voor de dingen en voor elkaar moeten hebben op de dag dat je het leven even tot rust brengt, op de dag dat alles anders kan worden:

Het licht begint te wandelen door het huis

en raakt de dingen aan. Wij eten

ons vroege brood gedoopt in zon.

Je hebt het witte kleed gespreid

en grassen in een glas gezet.

Dit is de dag waarop de arbeid rust.

De handpalm is geopend naar het licht.