Pius IX (1846-1878), een hartelijke man, heel anders en vooral veel liberaler dan zijn oerconservatieve voorganger Gregorius XVI, werd bij zijn aantreden enthousiast begroet. Zou hij zich, als heerser over de Kerkelijke Staat, aansluiten bij de Italiaanse eenheidsbeweging?
Maar Pius had zijn tijd tegen. In het revolutiejaar 1848 eiste de liberale burgerij in Europa haar rechten op en riep Karl Marx zelfs op om de hele maatschappelijke orde te vernietigen. In Italië streed Camillo di Cavour, de eerste minister van het koninkrijk Sardinië, een gematigd man en loyaal katholiek, voor een verenigd Italië, dat er in 1861 onder koning Victor Emanuel ook zou komen. Maar nog zonder de Kerkelijke Staat!
Pius weigerde deze staat op te geven. Verschillende Italiaanse bisschoppen en katholieke leken in Europa adviseerden de paus in gesprek te gaan met Sardinië en niet te blijven vertrouwen op de steun van Oostenrijk en Frankrijk. Rome werd in deze tijd nog beschermd door Franse troepen en een leger van Franse, Belgische en Nederlandse zoeaven.
Maar in 1870 trok de Franse keizer, in oorlog met Pruisen, zijn troepen uit Rome terug. In 1871 hield Victor Emanuel zijn intocht in Rome, de hoofdstad van het nieuwe Italië. De paus was de gevangene van het Vaticaan geworden.
Pas in 1929, door het Concordaat met Mussolini, kreeg de paus zijn soevereiniteit terug, in een klein staatje, het huidige Vaticaan. Pius had door zijn martelaarschap in de ‘Romeinse Kwestie’ een grote populariteit genoten in de Europese katholieke familie, maar politiek had hij onhandig gemanoeuvreerd. Hij had verkeerde adviseurs in de Curie en in de jezuïetenorde, in Rome erg machtig.
In een wanhoopsdaad zou Pius de Italiaanse katholieken verbieden aan het politieke leven deel te nemen met het decreet Non expedit (‘Het past u niet’). Daarmee gaf hij in feite vrij spel aan de antikatholieke krachten in Italië. In 1864 had Pius met zijn encycliek Quanta Cura (‘Met hoeveel zorg…’) en met een lijst van tachtig (!) dwalingen, de Syllabus Errorum, de dwalingen in de wereld veroordeeld.
De encycliek, negatief en defensief ingesteld, ziet de moderniteit alleen als een probleem, niet als een uitdaging waarmee je iets moet doen, zoals Vaticanum II ons leerde. Toch moet je niet schamper over de encycliek doen, en haar lezen in haar tijd. Zij bezit nog altijd actualiteit.
Pius waarschuwt tegen een doorgeslagen vrijheid op alle terreinen van het leven, tegen de agressieve pogingen om de godsdienst te verdringen uit het openbare leven en te verbannen naar het kerkgebouw en de huiskamer. Pius is bezorgd over het opkomende materialisme, de godsdienstige onverschilligheid, over een liberalisme dat het recht van de sterkste preekt, en over – nogal vooruitziend! – het communisme als een “verderfelijk stelsel”.
Wat de encycliek bedoelde met het verdrijven van de Kerk uit het openbare leven, werd nog tijdens Pius’ leven duidelijk. Tussen 1872 en 1879 woedde in Duitsland de Kulturkampf, een bijzonder grove strijd van Otto von Bismarck, daarvoor kanselier van het protestantse Pruisen, om het hele katholieke leven onder staatstoezicht te brengen. Zijn strijd tegen het “obscure Rome” richtte grote schade aan, maar de Kerk zou alleen maar sterker uit die strijd oprijzen.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
