Eind vijftiende eeuw is de Kerk in een diepe crisis. Haar priesters, ver van de mensen staand, zijn slecht opgeleid, de preken zijn ondermaats, de liturgisch-sacramentele praktijk is armzalig. In Duitsland leven bisschoppen in weelde, als vorsten.
In Rome, zo weten velen al lang voor Luther, is het pausdom een karikatuur geworden. Paus Alexander VI (1492-1503) bedrijft Europese machtspolitiek. In zijn Kerkelijke Staat heerst een hof dat zich overgeeft aan zelfverrijking en een liederlijk leven. Diezelfde paus brengt de fanatieke bestrijder van het corrupt geworden christendom, de dominicaan Savonarola, op de brandstapel.
Maar deze wandaad kan het hervormingstij niet keren. Zijn opvolgers Julius II en Leo X slagen er niet in de Kerk substantieel te hervormen. Het Vijfde Concilie van Lateranen (1512-1517) is een mislukking. De pausen zijn te veel bezig met hun strijd tegen de Franse en Duitse vorsten die de Kerkelijke Staat bedreigen.
De hervorming komt van elders, nog niet uit Rome. De Duitse augustijner monnik Maarten Luther wilde geen nieuwe kerk stichten, maar de oude Kerk bevrijden van ontaarde boetepraktijken, en mensen weer brengen tot oprecht berouw over hun zonden. Dat Luther afstand nam van een abstracte middeleeuwse theologie en het belang van de Schrift en de studie van de kerkvaders weer ontdekte, spoorde gewoon met de veranderingen in het katholieke denken van die tijd.
Ook Erasmus was een hervormer, maar hij was een minder eenzijdig denker dan Luther, en vooral een heel ander temperament. Waar een gekwelde en felle geest als Luther het conflict mét de Kerk opzocht, gesteund door een politiek gemotiveerde achterban van Duitse vorsten, bleef Erasmus ín de Kerk. Je strijdt in de Kerk, niet tegen de Kerk, zei paus Benedictus eens.
De grote katholieke kerkhistoricus L.J. Rogier zei eens, sprekend over de verdrukking van het katholieke volksdeel in de negentiende eeuw, dat katholieken moeten leren begrijpen “dat zij soms eigenschappen en opvattingen vertonen, die voor anderen afstotend zijn”. Hadden zij ooit maar genoeg zelfkritiek gehad om te beseffen “waar de schuld van de Hervorming te zoeken is”.
In Luthers tijd bezat de Nederlandse paus Adrianus VI (1522-1523), vriend van Erasmus, deze zelfkritiek. Hij streefde oprecht naar hervorming, leefde sober, en liet in 1522 aan de Duitse Rijksdag weten dat hij Luthers reformatie als een straf voor de zonden van de Kerk zag. Wij hebben van hoog tot laag “het rechte pad verlaten”.
Adrianus had niet de kracht om zijn hervormingen door te zetten, en zijn opvolgers waren vooral bezig zich hun buitenlandse vijanden van het lijf te houden.
In 1527 werd Rome door een Duits leger geplunderd, volgens Luther een straf voor die “ontuchtige stad Babylon”. Paus Clemens VII moest zelfs vluchten. In 1530 verzoenden paus en keizer zich. Pas in 1545 zou het Concilie van Trente bijeenkomen, om nu echt te gaan hervormen.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
