‘Veel trots, weinig kennis.’ Zo vat het Historisch Nieuwsblad de resultaten samen van een grootschalig onderzoek naar ons nationaal verleden en onze nationale identiteit.

Nederlanders scoren een dikke onvoldoende als het gaat om kennis van de vaderlandse geschiedenis. In welke eeuw werden wij eigenlijk een koninkrijk? Weet u het? Geeft niets, de overgrote meerderheid (80%) van de ondervraagden wist het ook niet.

Gemeenschappelijke identiteit

Toch is maar liefst 92% van de Nederlandse bevolking ervan overtuigd dat er zoiets als een gemeenschappelijke Nederlandse identiteit bestaat. En 60% geeft aan daar trots of zeer trots op te zijn. We ontlenen onze trots vooral aan historische prestaties als de waterwerken en een enkel gewonnen voetbalkampioenschap. O ja, en aan onze wijd en zijd bekende tolerantie natuurlijk.

Die nationale trots wordt, door het steeds verder wegvallen van een gedeelde religie, als een soort civil religion beleden – niet alleen door de populisten, maar juist ook door een middenpartij als het CDA. Koste wat kost moet het beeld overeind blijven van het hardwerkende, nuchtere en o zo tolerante volkje dat tegen de zee vocht en ervan won. Geschiedschrijving wordt zo vooral een vorm van romantisering; dissonante geluiden zijn niet welkom.

Op onze hoede

Vaak krijgen Kerk en godsdienst – via vage categorieën als ‘Joods-christelijke waarden’ of een ‘protestants arbeidsethos’ – ook een eervolle vermelding in dit romantische identiteitsbesef. Dat is dan voor menig katholiek of protestant reden genoeg om er een behaaglijk warm gevoel bij te krijgen. We mogen hier wel wat meer op onze hoede zijn.

Natuurlijk is het goed dat het christendom in deze visie het krediet krijgt dat het toekomt. Maar dat krediet zal een ongedekte cheque blijken wanneer er geen dieper besef van de christelijke geloofsinhoud aan ten grondslag ligt. En laat nou een van de wezenlijke trekken van dat geloof zijn, dat het steeds (zelf-)kritisch is op de menselijke neiging om blindelings altaren op te richten voor allerhande afgoden – of dat nu geld of macht of nationale identiteit is.

Gezond katholiek antwoord

We lijken in de discussie steeds tussen uitersten te laveren: ofwel weinig kennis en veel trots, ofwel veel kennis en weinig trots. Dat laatste mag toch óók een nationale eigenaardigheid heten; noem het een protestantse schuld- en schaamtecultuur, met seculiere varianten met name op het linkse spectrum.

Een gezond katholiek antwoord zou kunnen zijn: kennis én trots. Als we onze geschiedenis kennen, inclusief zwarte bladzijden, weet hebben van het menselijk vermogen én het menselijk tekort, en doorvoelen dat wij deel uitmaken van die ontzagwekkende, al-te-menselijke traditie, dan gaat onze trots meer op nederigheid dan op hoogmoed lijken.