De ontmoeting tussen paus Franciscus en patriarch Kirill is voorbij. Ze hebben een gezamenlijke verklaring gegeven dat katholieken en orthodoxen moeten samenwerken en “de wereld een uitleg geven van de hoop in ons”.
Dit zou – volgens de verklaring – gebaseerd zijn op een millennium van gedeelde geschiedenis, namelijk die van voor het schisma van 1054. Kennelijk wil de patriarch van Moskou niet alleen optreden namens zijn eigen Kerk (die van 988 dateert), maar namens de hele Orthodoxie.
Het is de vraag of de Oecumenisch Patriarch van Constantinopel, die als erehoofd van de Orthodoxie wél twee millennia vertegenwoordigt, daar blij mee is.
Te meer daar hij op goede voet met Rome staat en het juist steeds de patriarch van Moskou – een relatieve nieuwkomer in de kerkgeschiedenis – was die de oecumenische hinderpaal vormde, niet in het minst omdat deze een traditionele pion is van de Russische buitenlandse politiek.
Zo kon de ontmoeting op Cuba – een plaats vol herinneringen aan de Koude Oorlog – wel eens meer de verdienste zijn van de pragmatische Poetin dan van Kirill.
De ontmoeting mag gerust historisch genoemd worden, zolang we de zaak maar in proportie zien. Waar staat Kirill nu eigenlijk voor? Hoewel dankzij president Poetin de Kerk in Rusland weer blikvanger is, geniet Kirill bij de bevolking weinig gezag.
Minder dan twee procent van zijn gelovigen gaat zondags naar de kerk. Commentator Borys Gudziak wijst erop dat in Rusland de cijfers voor “abortus, scheiding en alcoholisme tot de hoogste in de wereld behoren, om maar te zwijgen van de corruptie op elk niveau van elke instelling in de Russische samenleving.
Terwijl ze kritisch zijn op de morele problemen in het Westen, hebben Kirill, de Russisch-Orthodoxe Kerk en Vladimir Poetin niet veel succes gehad in het bevorderen van een christelijke wereldbeschouwing of levensstijl in Rusland.”
De patriarch kan wel doen alsof hij de grootste Orthodoxe Kerk vertegenwoordigt, in feite zitten zijn meeste gelovigen in Oekraïne. Sterker nog, dat zijn de meest praktiserende. En zij weten allemaal niet zo zeker of ze wel onder de patriarch van het vijandige Rusland willen blijven. Juist hier broeit voor de patriarch een mogelijk groot probleem.
Van hun kant hebben de Oekraïense geünieerden, katholieken van de Byzantijnse ritus, die in tijden van zware vervolging grote trouw aan de bisschop van Rome hebben laten zien, reden gekwetst te zijn als zij in de verklaring van Cuba lezen dat geünieerde Kerken “niet de oplossing zijn”.
Natuurlijk kan de paus Franciscus niet altijd handelen vanuit het belang van afzonderlijke Kerken. Dat hij naar de patriarch gegaan is, getuigt van grote deemoed. Zeker is ook het gezamenlijke getuigenis van Rome en Moskou belangrijk. Maar laten we ons niet rijk rekenen. Er zijn nog vele beren op de oecumenische weg.
