De droogte wijst ons erop dat de klimaatcrisis niet aan Nederland voorbijgaat. Er wordt gevraagd om maatregelen, maar een echte oplossing vinden we alleen als we fundamentelere vragen durven stellen.
Voor het derde jaar op rij is het heel droog in grote delen van Nederland. De natuur lijdt er onder, bomen dreigen te verdrogen of zijn minder bestand tegen ziekten. De opbrengst van landbouwgewassen is lager, de kosten door beregening hoger. Wij mensen hebben last van plaknachten en er is een piek in het aantal overledenen.
De droogte staat niet op zichzelf, ze is een symptoom van klimaatverandering. Waar we al jarenlang voor gewaarschuwd zijn, wordt nu ook hier zichtbaar. Door de opwarming van de aarde wordt het klimaat steeds extremer: heviger piekbuien, langere droogtes, krachtiger orkanen. Ook de kosten nemen toe: de rekening voor verzekeraars loopt snel op.
In andere delen van de wereld is de klimaatcrisis al veel nadrukkelijker en veel langer aanwezig dan in Nederland. Elders mislukken oogsten jaar na jaar, verdwijnen landen door zeespiegelstijging, spoelen modderstromen vruchtbare aarde weg en dreigt bepaalde natuur definitief te verdwijnen. En betalen de armen weer als eerste de rekening. Onze manier van leven is niet in harmonie met de aarde.
Onder de personen die ons waarschuwden, is paus Franciscus. In 2015 verscheen de prachtige encycliek Laudato Si’. Zelden las ik een document dat zo goed en bondig uitlegt hoe de klimaatcrisis wordt veroorzaakt en wat wij eraan kunnen doen.
Franciscus laat zien dat het heersende mensbeeld – de mens als autonoom wezen – te eenzijdig is. We geloven meer in de vooruitgang en de technologie dan in God. Consumeren lijkt een dogma geworden: je leven krijgt betekenis doordat je consumeert en goederen vergaart.
Franciscus roept op tot een integrale mensvisie. We moeten niet alleen anders gaan leven, consuminderen en een duurzame en solidaire samenleving ontwikkelen, maar vooral een andere visie op wie wij als mensen zijn ontwikkelen.
“Alleen als wij ons leven anders gaan inrichten is de planeet te redden”
Tweet dit! Het begrip dialoog staat centraal: geen absolute waarheden zoals die ons worden aangedragen vanuit de wetenschap, maar een zoeken naar waarheid in dialoog.
Franciscus doet dit aan de hand van simpele maar ingrijpende vragen: “Wat voor wereld willen we achterlaten aan wie na ons komen?” Hij vraagt ons verantwoordelijkheid voor de toekomst te nemen. Dit leidt ertoe dat we onszelf afvragen wat de betekenis is van het bestaan en welke waarden de grondslag vormen van het sociale leven: “Wat is het doel van ons leven in deze wereld? Wat is de bestemming van ons werk en al onze inspanningen? Wat heeft de aarde van ons nodig?”
Betekenis ontstaat in deze dialoog, door in relatie te treden met moeder aarde en haar niet uit te buiten. Tenzij we worstelen met deze diepere vragen, zegt de paus, “geloof ik niet dat onze zorg voor ecologie belangrijke resultaten zal opleveren”.
De klimaatcrisis verandert ons land in snel tempo, niet alleen qua weer maar ook hoe dat er uitziet. In veel boerengezinnen zal in het keukentafelgesprek over de toekomst van het bedrijf nog nadrukkelijker gesteld worden: heeft het nog zin om het bedrijf voort te zetten? Voor veel natuurbeschermers is het steeds meer dweilen met de kraan open: moeten we bepaalde natuur niet gewoon opgeven?
Onze huizen zijn niet geschikt voor het nieuwe klimaat, onze steden worden ovens die hittestress versterken. Door de klimaatverandering wordt zoet water nog schaarser: niet voor niets kopen landen als China wereldwijd watervoorraden op en groeit het aantal klimaatvluchtelingen.
De paus roept op om niet langer mee te gaan in de huidige wegwerpeconomie. We moeten ons lokaal anders verenigen, lokaal geteeld voedsel eten, minder reizen, ons meer verbinden. Dat betekent kleine gemeenschappen bevorderen en geen megaparochies vormen waarin geen verbanden kunnen ontstaan en we te veel moeten reizen.
De wereld is niet maakbaar. De waterschappen, waarvoor ik werk, kunnen de droogte niet oplossen. Alleen als wij ons leven anders gaan inrichten is de planeet te redden. Zoals ze in Italië zeggen: als we willen dat alles hetzelfde blijft, moet alles veranderen.
Hein Pieper is dijkgraaf Waterschap Rijn & IJssel en vicevoorzitter van de Unie van Waterschappen.
