Wie een kerk sluit en verkoopt, is behalve het gebouw meestal ook de kerkbijdrage van de parochianen definitief kwijt. Er is een oplossing denkbaar waarbij de kerk niet alleen behouden blijft, maar ook weer inkomsten gaat genereren.

Net als andere pastores word ik geconfronteerd met het verdriet van parochianen over de sluiting van kerken in dorpen. Kerkelijk en sociaal leven raken elkaar daar en het gebouw is met gemeenschapsgeld onderhouden.

De ervaring leert dat de meeste parochianen afhaken na de sluiting van hun kerk. Kunnen we hen als gemeenschap toch bij elkaar houden? Want wij pastores willen de aan onze zorg toevertrouwde schapen niet kwijt. Wij willen naar hen blijven zoeken.

De laatste tien jaar zijn veel parochies gefuseerd tot een nieuwe parochie met wat men hier in het aartsbisdom een eucharistisch centrum noemt. De focus kwam daarop te liggen en het centrum eiste bijna alle kerkbijdragen van de oude parochies op voor zijn gebouw en pastorale team. De ‘oude’ parochies werden nog mondjesmaat bediend, men kon immers naar het eucharistisch centrum.

Een misrekening

Een misrekening, want er is hier op zondagen geen of nauwelijks openbaar vervoer te krijgen. Veel parochianen voelden zich hierdoor in de steek gelaten, stopten hun kerkbijdrage en verlieten de Kerk. Waarom zou je nog betalen als dat enkel ten goede komt aan het eucharistisch centrum, waar ze je met scheve ogen aankijken omdat je van buiten komt?

Ik zie een oplossing voor dit in mijn ogen grote pastorale probleem: verhuur door het bisdom van ondergrond en kerkgebouw aan de plaatselijke geloofsgemeenschap.

Juridisch gezien zijn de ondergrond van ieder kerkgebouw en door natrekking ook de kerk zelf eigendom van het bisdom. Dat kan grond en gebouwen verhuren aan een stichting die de plaatselijke geloofsgemeenschap vertegenwoordigt. In het stichtingsbestuur nemen vertegenwoordigers van het bisdom en de parochie zitting.

Wat wel en niet is toegestaan

De verhuurvoorwaarden worden goed vastgelegd in stichtingsakte en huurovereenkomst. Denk aan de wijze van benoeming, aftreden en identiteit van bestuursleden, maar ook aan de wijze van gebruik van de kerk, wat wel en niet is toegestaan enzovoort.

Het bisdom krijgt zo inkomsten voor de instandhouding van het kerkelijk leven. De geloofsgemeenschap krijgt inkomsten als parochianen zien dat hun kerk toch open blijft en hun kerkbijdrage hernemen. En natuurlijk ontvangt het eucharistisch centrum nog een redelijke afdracht.

Aan iedere gelovige recht doen

Verkoop van kerken is onomkeerbaar, terwijl behoud ervan inkomsten blijft genereren. De apostolische missie van de gelovigen krijgt zo de kans zich in de praktijk te bewijzen. Bisdom en priesters blijven uiteraard waken over de ontwikkelingen ter plaatse: stichtingsakte en huurovereenkomst garanderen dat het bisdom eindverantwoordelijkheid houdt. Zo zouden we aan iedere gelovige recht kunnen doen.

Mijn voorkeur gaat uit naar stichtingen op lokaal niveau, dus voor iedere geloofsgemeenschap apart. Ik verwacht dat mensen uit plattelandsparochies onder deze voorwaarden weer hun kerkbijdrage willen geven, omdat ze die niet langer zien verdwijnen in de pot van een eucharistisch centrum dat in de praktijk helaas vaak op geestelijke en fysieke afstand staat.

Angst en vrees

Natuurlijk kleven er ook bezwaren aan deze constructie. Het bisdom vreest wellicht dat er te veel ‘macht’ naar de plaatselijke gemeenschap gaat, dat er kerkelijke ongehoorzaamheid ontstaat of dat de geloofsgemeenschap te vrijzinnig wordt. Ook kun je vrezen voor sektevorming of dat er te veel een eigen koers wordt gevaren door te enthousiaste vrijwilligers. De lijst is lang, maar veel angst en vrees kan door een goede stichtingsakte en huurovereenkomst worden weggenomen.

Leven in Gods hand

Daarbij is angst een slechte raadgever. Als de apostelen bang zijn te vergaan in de storm op het meer, komt Jezus bij hen en zegt: “Wees gerust, Ik ben het. Vrees niet.” We leven in Gods Hand en proberen Hem te volgen door hen die ons nodig hebben, te omarmen. Dat zijn om te beginnen de mensen die zich in de kou gelaten voelen in hun eigen Kerk.

Door geloofsgemeenschappen de kans te geven de kerk te huren, worden zij uitgenodigd en uitgedaagd om  verantwoordelijkheid te dragen. Dat geeft meer betrokkenheid, waardoor ze eerder geneigd zijn de terugtrekkende beweging om te zetten in verwachtingsvol zoeken naar nieuwe vormen in een veranderende samenleving.

In plaats van vasthouden aan of weglopen van de resten van de oude zuil, kan er creatief gezocht worden naar het bereiken van zoveel mogelijk mensen – ook mensen die niet tot de bekende cirkel van gelovigen horen.

Paul van Blijswijk is permanent diaken.