De jonge klimaatactiviste Greta Thunberg wordt vaak vergeleken met de Franse heilige Jeanne d’Arc (1412-1431). Wie even onder de oppervlakte kijkt, ziet dat dat geen stand houdt.
Greta Thunberg is vaak ‘de Jeanne d’Arc van het klimaat’ genoemd. Op het eerste gezicht lijkt dit passend, er zijn vele overeenkomsten tussen beide jonge vrouwen. Als lichtbrengers die beiden schijnbaar uit het niets op het toneel verschenen, zetten zij zich onvoorwaardelijk en compromisloos in voor hun respectievelijke missies.
Welbespraakt en zelfbewust trekken zij ten strijde tegen het establishment: Jeanne moest zich uiteindelijk tegenover de kerkelijke hiërarchie verdedigen; Greta raakt in rechtstreeks conflict met een ogenschijnlijk gesloten front van ‘oude blanke mannen’.
Natuurlijk, de werkelijkheid is genuanceerder, maar er zit er een kern van waarheid in de beeldvorming. Voor Jeanne en Greta is hun missie hun wereld, zij zijn hun boodschap.
Ze zijn de hoop van velen en vervullen onuitgesproken verwachtingen: Jeanne, redder van Frankrijk in een conflict dat het land tot de rand van de afgrond bracht; Greta, waarschuwend voor een wereldwijde klimaatramp waarvan de oorzaken al lang bekend zijn en de gevolgen een dramatisch punt hebben bereikt.
Beiden zijn zo hoofdrolspeelsters van hun veranderende tijdperk: Jeanne als symbool van de opkomende nationale staat, Greta als boegbeeld van de globalisering. Beiden zijn bejubeld en verguisd, en in de bewondering (of zelfs verering) én in de lastering ligt de nadruk vaak op hun vrouw zijn en hun jeugd.
Het is geen toeval dat het twee jonge vrouwen betreft. De traditie van de jonge vrouwelijke ‘redder’ is stevig geworteld in Europa’s religieuze erfgoed. De maagd als verlosser bestond al in voorchristelijke religies, maar het christendom heeft deze traditie verdiept.
Het beeld bestond al sinds het begin, vaak in heterodoxe stromingen waarin zij als incarnatie van de Heilige Geest werden gezien (Priska en Maximilla in de vroege Kerk; Guglielma van Milaan in de Middeleeuwen). En natuurlijk is ook Maria’s rol in de heilsgeschiedenis hier belangrijk. Kortom, redding komt door en met een vrouw.
“De traditie van de jonge vrouwelijke ‘redder’ is stevig geworteld in Europa’s religieuze erfgoed”
Tweet dit! Maar doet dit beeld wel echt recht aan de historische Jeanne d’Arc, dat negentienjarige meisje dat zich in de vijftiende eeuw in mannenkleding in de bloedige strijd tussen Frankrijk en Engeland mengde?
Door de eeuwen heen werd zij een mythische figuur en is zij voor vele sociale, culturele en politieke doeleinden ingezet. Ze is tegelijk nationale heilige, mystica, redder van Frankrijk, icoon van de feministische beweging in de jaren tachtig en, recenter, patroonheilige van extreemrechts.
Veel van deze ‘incarnaties’ gaan echter voorbij aan haar eigen primaire motivatie. Geïnspireerd door visioenen zag zij zich door God geroepen om Frankrijk aan de overwinning te helpen en de koning te kronen. Zij geloofde dat ze spreekbuis van God was. Voor Jeanne d’Arc was Frankrijks redding slechts de eerste stap in de redding van de mensheid in een heilzame eindtijd namens God. Zij begreep haar missie dus nooit als louter ‘binnenwereldlijk’.
Dit in tegenstelling tot Greta Thunberg, voor wie het redden van de wereld zoals die (nog) steeds bestaat de belangrijkste zorg is. De één koestert dus hoop op een nieuwe wereld en een nieuw tijdperk, de ander op het bewaren van de bekende binnenwereldlijke realiteit.
Een vergelijking tussen de twee werkt alleen omdat de interpretaties van Jeanne al vele jaren zijn gericht op de sociale en politieke aspecten van haar verhaal. De religieuze wortels van haar acties worden gezien als vermommingen van haar ‘echte’, wereldlijke motieven en als propaganda.
Maar het doet geen recht aan de historische Jeanne om haar los van die religieuze roeping te zien en van haar een geseculariseerd archetype van de maagd te maken. Haar roeping stond centraal in hoe zij zichzelf begreep.
Verder staat Greta Thunbergs strijd, hoe nobel ook, niet op hetzelfde niveau als die van Jeanne d’Arc. Waar Greta met haar schoolstaking en toespraken een klimaatbeweging inspireert, trok Jeanne aan het hoofd van een leger ten strijde, bereid om haar leven te geven voor haar zaak (wat uiteindelijk ook gebeurde). Moge Greta deze keuze bespaard blijven.
Prof. dr. Daniela Müller is kerkhistorica. De bijeenkomst vanavond van Radboud Reflects waarbij de auteur in debat zou gaan over Jeanne d’Arc – zoals vermeld in KN 11 – gaat vanwege de coronamaatregelen niet door.
