In een deel van de Kerk bestaat de neiging om disciplinaire maatregelen te eisen, in plaats van een echte binnenkerkelijke dialoog te voeren over moeilijke onderwerpen. Dat kan anders, en de eerste christenen laten ons zien hoe.

Net als iedereen ben ik blij dat het einde van de lockdown-periode in zicht lijkt te zijn. Ik heb deze periode aangegrepen om, onder andere, veel te wandelen. In mijn buurt in Utrecht ontdekte ik dat er tot voor kort op een steenworp afstand van mijn huis heel wat kloosters en kerken stonden. In vijftig jaar tijd zijn die nagenoeg allemaal verdwenen.

In de avonduren heb ik me gestort op mijn familiegeschiedenis en mijn stamboom aan vaders- en moederskant uitgezocht. Aan beide kanten zag ik generatie op generatie die doordrenkt was van de Kerk, wat zich onder meer uitte in veel vrouwen die intraden in het klooster. En ineens hield ook dit op en verdween in een a twee generaties de decennialange aanwezigheid van de Kerk naar de achtergrond. Ik zie het allemaal met veel leedwezen aan, want ik heb wél wat aan de Kerk.

Fascinerende respons

De afgelopen week werd ik gefascineerd door twee artikelen. Kardinaal Pell riep in een interview op in te grijpen in de Duitse katholieke Kerk, omdat hij zich grote zorgen maakt over het synodale proces dat daar aan de gang is. En een groep Duitse katholieken vroeg de Duitse bisschoppen op te treden tegen pastores die, tegen de wil van het Vaticaan in, toch paren van hetzelfde geslacht de zegen gaven.

Het gaat mij hier niet om de inhoud van de onderwerpen van de synodale weg, noch over de vraag of de Vaticaanse weigering om homorelaties te zegenen wel of niet terecht is. Ook gaat het mij niet om het proces van de synodale weg of de vraag of de actie van sommige pastores om toch de ‘homozegen’ te geven, handig was. Het is de respons op deze zaken die mij fascineert.

Ferme uitspraken

Een deel van onze Kerk lijkt een welhaast automatische reflex te hebben om, wanneer men het oneens is over ontwikkelingen, naar ferme uitspraken en disciplinaire maatregelen te grijpen. Hebben we daar niet heel erg slechte ervaringen mee in onze Kerk? Lost dit iets op? Gaan mensen hierdoor anders denken? Of worden er hierdoor alleen maar hakken in het zand gezet? Ik ben al heel lang leidinggevende en ik zie, zeker in de Nederlandse context, dat disciplinaire maatregelen slechts een oppervlakkig en kortstondig effect hebben. Ze zorgen niet echt voor draagvlak, laat staan voor een verandering van de harten.

Als ik met mensen spreek over de massale kerkverlating, komt constant als een van de belangrijkste redenen – zo niet dé belangrijkste reden – terug dat men de katholieke Kerk ervoer als een instituut met een set van ge- en verboden. Of zoals iemand mij eens zei over zijn katholieke jeugd: “Niets mocht en alles wat wél mocht, moest ook meteen.” De nadruk lag vooral op objectieve normen en niet op de onderliggende waarden waarop die normen waren gebaseerd.

Het gaat er hier niet om of deze ge- en verboden inhoudelijk wel of niet goed waren; het gaat er om dat velen niet begrepen waarom ze er waren. En dan worden beproefde wijsheden van onze Kerk al snel ‘regels’, waar je zo snel mogelijk van af moet zien te komen als niet duidelijk is waarom ze er zijn. De verplichte zondagse kerkgang is er zo eentje.

De jonge Kerk

In de afgelopen periode, vanaf Pasen tot Pinksteren, lazen we dagelijks in de Eucharistieviering uit de Handelingen van de Apostelen; het boek dat verhaalt over de jonge Kerk. Kan dit boek ons wat leren voor de Kerk hier en nu, in de Lage Landen in 2021? In een samenleving met sociale media waarin iedereen over alles een mening lijkt te hebben, of het nu gaat over coronamaatregelen of de tactiek van het Nederlands elftal? De Kerk opereert in déze samenleving en ze heeft – of ze nu wil of niet – met deze context te dealen.

In de jonge Kerk werden soms felle debatten gevoerd. Moeten ook wij niet weer met elkaar de Schriften lezen? Met elkaar op zoek gaan naar wat Schrift en Traditie ons hier en nu te zeggen hebben? En dan mag er een fel debat zijn tussen gelovigen, het gaat immers om ‘zaken die ons raken’ – maar altijd met wederzijds respect, begrip en fijngevoeligheid. Een debat waarin niet meteen naar disciplinaire maatregelen wordt gegrepen om onwelgevallige ontwikkelingen te keren.

Samen bidden en leven

Laten we eerst de dialoog aangaan met elkaar, en gewoon met elkaar samenleven: samen eten en bidden, samen lachen en zoeken. Samen waarden beleven en gestalte geven, en wat minder de nadruk leggen op normen die wel of niet gehanteerd moeten worden. En uiteindelijk vullen normen en waarden elkaar natuurlijk aan: normen maken waarden concreet en waarden geven een ziel aan normen.

De Kerk in de Lage Landen zal helaas veel kleiner worden. Maar ik hoop dat ze tegelijk een Kerk met wat meer lucht zal worden, een Kerk met wat meer humor en relativeringsvermogen. Ik hoop op een Kerk die zich laat leiden door de Heilige Geest: een Geestige kerk.

Eric Holterhues is directeur van Oikocredit Nederland en lid van het KN-opiniepanel.