<

Geef om katholieke journalistiek

doneer
Opinie

Laat je niet afleiden van de echte boodschap van Querida Amazonia

Michel Hagen 20 februari 2020
image
Diaken Shainkiam Yampik Wanach bidt in een kapel in het dorp Wijint, in het Peruaanse deel van de Amazone. Foto: CNS Photo - Maria Cervantes, Reuters

De discussie rond Querida Amazonia werd vooral bepaald door wat er níet in staat. Daardoor raakt ondergesneeuwd dat paus Franciscus onder meer een belangrijke bijdrage levert aan de sociale leer van de Kerk. Gelovigen zouden die met een authentieke katholieke spiritualiteit en bereidheid tot persoonlijke offers ter harte moeten nemen.

Paus Leo XIII publiceerde in 1891 de encycliek Rerum Novarum, ‘Over Nieuwe Zaken’. Het was de eerste encycliek over de ‘sociale kwestie’, de erbarmelijke werk- en leefomstandigheden van veel arbeiders en de structuren die daarmee te maken hadden.

Was de Kerk (te) laat?

Kwam die encycliek op tijd? Het ligt eraan hoe je kijkt. Het sociale vraagstuk leefde al veel langer. Karl Marx’ Das Kapital verscheen al in 1867, en de industrialisatie en enorme armoede gaven al langer voedsel aan ideeën om het allemaal anders te doen, met aanzetten tot revolutie en oorlog. Zo bezien was de Kerk misschien (te) laat met haar antwoord.

Mijlpaal in het katholieke denken

Tegelijk was de encycliek een mijlpaal in het katholieke denken. Helaas bleven er daarna nog allerlei meningsverschillen tussen katholieken (ook bisschoppen) die niet tot dialoog en verbetering leidden, maar tot vertraging en gemiste kansen. Toch gaf Rerum Novarum een sterke impuls om de rechten van de arbeiders te bevorderen.

Laudato Si’

Rond paus Franciscus’ exhortatie Querida Amazonia moest ik aan die geschiedenis denken. Vijf jaar geleden kwam de paus met Laudato Si’, de eerste encycliek over het milieuvraagstuk en de mondiale klimaatverandering: Nieuwe Zaken dus.

Ook deze encycliek kwam redelijk laat: de waarschuwingen klonken immers al vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw. En ook hier verschillen katholieken, inclusief bisschoppen, van mening. Toch zal, net als met Rerum Novarum gebeurde, het gelijk van Laudato Si’ de komende jaren bevestigd worden. Laat of niet, de encycliek zal de juiste richting aangeven en tot een nieuwe manier van omgaan met de aarde inspireren.

Dit verhaal moet gehoord worden

Ook het net verschenen Querida Amazonia doet denken aan Rerum Novarum. Destijds waren de werk- en leefomstandigheden van de fabrieksarbeiders mensonterend slecht, en in het (recente) verleden is er net zo slecht omgesprongen met de bewoners van de Amazone-regio. De paus wil dat verhaal verteld hebben, het moet gehoord worden.

Afleiding van de wezenlijke zaken

De afgelopen maanden ging alle aandacht echter uit naar een paar korte teksten uit het slotdocument van de Amazonesynode. Er werd aandacht gevraagd voor het idee om gehuwde diakens tot priester te wijden voor de meest afgelegen gebieden, en er werd gevraagd om de studie over vrouwelijke diakens te hervatten.

Naar mijn mening was het onverstandig van de synode om deze onderwerpen in te brengen. Ze leiden af van de wezenlijke zaken en zijn de discussie in de media volledig gaan bepalen. Bij het verschijnen van de exhortatie ook weer: er werd meteen en soms uitsluitend gekeken naar wat de paus zegt over gehuwde priesters en vrouwelijke diakens.

Vervolgens was er bij sommigen grote teleurstelling, bij anderen een geruststelling, omdat hij daar niets over zegt. (Zoals ook 118 van de 120 paragrafen van het slotdocument van de synode al over heel andere zaken gingen.)

Kortzichtige en bekrompen reacties in de media

De reacties in de media waren kortzichtig en bekrompen: ‘Wat jammer dat de paus het niet over de gehuwde priester heeft, maar… dat onderwerp is nog niet van tafel.’ Zulke reacties laten zien dat commentatoren opgesloten zitten in hun eigen beperkte frame en het echte punt uit het oog verliezen.

De Kerk vraagt aandacht voor de mensen in de Amazone

De Amazone is deel van de grote longen van de aarde en dus belangrijk voor de hele wereld. Maar er leven ook mensen, om wie de Kerk bekommerd is en voor wie zij aandacht vraagt. En behalve voor hen, met hun rechten, vraagt de Kerk aandacht voor de dieren, de biodiversiteit, het water, de cultuur.

De Kerk vraagt ook aandacht voor primitieve godsdiensten. Wie goed kijkt vindt daarin sporen van Godsgeloof, meer dan in onze inmiddels seculiere, agnostische en vaak nihilistische westerse cultuur.

Opgeklopte, modieuze discussies

De paus zoekt een nieuwe toon, hij citeert gedichten en sluit aan bij de cultuur en de leefwereld van het Amazonegebied. Hij spreekt over dromen voor dit gebied en zijn mensen. Hij laat opgeklopte, modieuze discussies voor wat ze zijn en keert terug naar waar de synode voor was bedoeld.

“Als christenen hun Licht onder de korenmaat verstoppen, zullen andere krachten de omstandigheden benutten voor hun doelen”
- Pastoor Michel Hagen

Querida Amazonia richt zich op grote humanitaire en ecologische problemen waar wij als Kerk verantwoordelijkheid in moeten nemen. We lopen echter het risico om, net als in 1891 met Rerum Novarum en daarna, ons te laten afleiden door bijkomstigheden of te blijven hangen in kleinzielige discussies, particuliere opvattingen en eigengereidheden. Daardoor wordt samenwerking met mensen van goede wil gehinderd en goede vooruitgang steeds maar vertraagd. Dit is een zonde, ja, een grote zonde.

Toegeven aan luiheid en onverschilligheid

In Laudato Si’ mengt de paus zich niet in de wetenschappelijke discussie, maar accepteert hij de belangrijkste bevindingen, geïnformeerd door een reeks katholieke wetenschappers van formaat.

Wij kunnen immers niet nog wat decennia maatregelen uitstellen, toegeven aan luiheid en onverschilligheid en critici het voordeel van de twijfel gunnen. Want als na nog eens twintig jaar wéér blijkt dat zij er naast zitten en dat de door mensen uitgestoten broeikasgassen de belangrijkste oorzaak van klimaatverandering zijn, dan is de schade inmiddels veel groter en mogelijk onherstelbaar.

Wie dat negeert, neemt een onverantwoord risico voor de toekomst van de mensheid en de aarde. De paus roept dan ook op tot krachtige inzet en samenwerking.

Als de christenen afwachten

Doen we dat niet, dan wordt deze kwestie gekaapt andere krachten, zoals 125 jaar geleden gebeurde met de sociale kwestie. Want maatregelen komen er, linksom of rechtsom. Andere krachten echter zullen de omstandigheden benutten voor hun doelen, met een tijd lang het gelijk schijnbaar aan hun kant. Zij zullen dat kunnen doen, omdat degenen die het zout der aarde en het licht der wereld moeten zijn, krachteloos afwachten en hun Licht onder de korenmaat verstoppen.

Met middelmatigheid komen we er niet

Christus zegt: “Als uw gerechtigheid die van de schriftgeleerden en Farizeeën niet ver overtreft, zult gij zeker niet binnengaan in het Rijk der hemelen.” Met middelmatigheid bij onze inzet voor Hem, zijn Kerk, onze naasten en de natuur, komen we er niet.

We zien dat Christus bereid is tot het uiterste te gaan, helemaal, tot en met de kruisdood. Dat is de overlopende maat van zijn liefde en inzet, waarmee Hij de finale doorbraak naar Gods koninkrijk bewerkt. Wie gelooft en zijn band met Hem wil verdiepen, ontkomt er niet aan het hele spectrum van gelovig leven onder ogen te zien.

Meebewegen met de Heilige Geest

Paus Franciscus beweegt mee met de Heilige Geest. Hij schreef een inspirerende exhortatie die in het verlengde ligt van Laudato Si’. Het is aan ons om dit op te pakken en met meer dan gemiddelde inzet mee te bewegen met de Heilige Geest. Laudato Si’ en Querida Amazonia vragen een open en luisterende houding ten opzichte van de Geest en een open blik voor de tekenen van de tijd.

De geloofwaardigheid van christenen ligt niet alleen in geloofsbelijdenis, theologie en liturgie, maar net zozeer en waarschijnlijk nog meer in ons gedrag. Hier geldt wat Jezus in een vergelijkbare situatie zei: “Het ene moet men doen en het andere niet nalaten” (Mt. 23,23).

God heeft ons de aarde toevertrouwd

De nieuwe kwestie van klimaatverandering, het nieuwe bewustzijn over misbruik van de aarde, en rechtvaardigheid voor de armsten en kwetsbaarsten moeten bij gelovigen bovenin de prioriteitenlijst staan. Méér nog dan bij niet-gelovigen, omdat wij weten dat God de aarde aan de mens heeft toevertrouwd: we lezen het in de sociale leer en de Heilige Geest wijst ons er door het leergezag van de Kerk op.

Bidden, denken en werken om problemen het hoofd te bieden

Laten we ons dus niet laten afleiden door bijzaken, maar samen bidden, denken en werken om deze problemen het hoofd te bieden; met een authentieke katholieke spiritualiteit en bereidheid tot persoonlijke offers. Voor de mensen en de natuur in de Amazone, en voor heel de wereld.

Michel Hagen is pastoor in het bisdom Rotterdam en columnist van Katholiek Nieuwsblad.

Meer lezen:

Dossier ‘Amazonesynode’

Een traditie van eeuwen tegenover de waan van de dag

In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.

Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.

Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.