De recente ophef rond de persoon en de positie van Benedictus XVI hebben duidelijk gemaakt dat er behoefte is aan een juridisch raamwerk voor het ambt van emeritus-paus. Dat had een hoop verwarring voorkomen.

De kwestie rond de positie van Benedictus XVI werd weer actueel door de ophef over het boek dat kardinaal Robert Sarah schreef over het celibaat. Dat bevat ook een bijdrage van de emeritus-paus.

Professor Ratzinger

Benedictus voelt zich vrij om te schrijven en te publiceren. In de eerste plaats omdat hij zich als emeritus-paus niet langer gebonden voelt aan het pausambt en dus is teruggekeerd naar zijn voormalige zelf: professor Ratzinger. Let wel: professor, niet kardinaal. In die hoedanigheid bestudeert hij de discussies binnen de Kerk en geeft er zijn kijk op.

In de tweede plaats omdat paus Franciscus de emeritus-paus toestemming heeft gegeven om actief te blijven. In de Italiaanse krant Il Corriere della Sera zei Franciscus ooit: “De emeritus-paus is geen standbeeld in een museum. (…) We hebben er samen over gesproken en besloten dat het beter zou zijn als hij mensen ziet, erop uitgaat en deelneemt aan het leven van de Kerk.”

Vacuüüm

Er werd destijds geopperd om het zwijgen van de emeritus-paus juridisch vast te leggen. Dat is niet gebeurd. Benedictus XVI ging een geheel nieuwe weg en liet het aan zijn opvolger om het ambt te reguleren.

Verwacht werd dat paus Franciscus een document zou publiceren waarmee het ambt van emeritus-paus een juridisch raamwerk zou krijgen. Dat had duidelijk kunnen maken welk gewicht de woorden van de emeritus-paus moeten krijgen en wat diens verantwoordelijkheden zijn binnen de Kerk.

Maar Franciscus ging er vanuit dat het niet nodig was dat te doen en nu is er een vacuüm ontstaan. Een institutioneel raamwerk had kunnen helpen misverstanden te voorkomen.

Verwarring

Benedictus XVI spreekt niet als paus en is er niet op uit om af te wijken van Franciscus’ leergezag. Maar iedere keer als hij zich uitspreekt, wordt hij beschouwd als een zittend paus. Die verwarring is waarschijnlijk niet bewust ontstaan.

William Kirkpatrick merkte onlangs in Catholic World Report op hoe recente schandalen tot verwarring hebben geleid onder katholieken. Hij schrijft dat “sommige mensen denken dat die verwarring opzettelijk is gecreëerd, de Vaticaanse versie van de Cloward-Piven strategie”.

Radicale veranderingen

De Amerikaanse sociologen Richard Cloward en Francis Fox Piven ontwikkelden een strategie om het sociale zekerheidsstelsel op een georganiseerde manier te overbelasten. In 1966 schreven zij dat zo’n overbelasting zou leiden tot “een politieke crisis, die zou leiden tot wetgeving voor een gegarandeerd jaarinkomen en dus een einde maken aan armoede”.

Uiteindelijk, schrijft Kirkpatrick is het idee “dat je het systeem overlaadt met een voortdurende vraag in de hoop dat de verwarring die daardoor ontstaat, leidt tot de voorwaarden voor het implementeren van radicale veranderingen”.

Aangezien er geen juridisch raamwerk is voor de emeritus-paus, zouden degenen die verwarring willen veroorzaken in de Kerk deze strategie kunnen gebruiken om hun doelen te bereiken.

Geen discussie over de inhoud

Weinigen hebben het tot nu toe over de inhoud van het boek van Benedictus en Sarah gehad. De discussie gaat vrijwel alleen over het feit dat je hun reflectie kunt lezen als verzet tegen paus Franciscus. Kortom, Benedictus XVI zou beter zijn mond kunnen houden en kardinaal Sarah zou er goed aan doen af te treden.

Met zo’n systeem zou er geen ruimte meer zijn voor vrije meningsuiting in de Kerk en zouden kleine lobbygroepen ongehoorde druk kunnen uitoefenen. Dat is het gevaar als zaken niet gereguleerd worden. Het echte probleem met het boek is dus een institutioneel probleem.

Sterk instituut

Paus Franciscus heeft altijd gezegd dat hij een bekering van de harten nastreeft. Maar die moet ingebed worden in een organisatie. De Kerk bestaat al tweeduizend jaar, deels omdat het instituut altijd vóór individuele geestelijken is gekomen. Een sterk instituut zou alle ophef over dit boek met gemak hebben weggevaagd.

Het verhaal draait nu om een emeritus-paus met wie de spot wordt gedreven omdat hij zou zijn gemanipuleerd, een kardinaal die als anti-paus wordt weggezet en een paus die niet door zou hebben dat er achter zijn rug om wordt gekonkeld.

Intussen wordt een theologische bijdrage van twee zeer hooggeplaatste geestelijken overschaduwd en is er geen enkele discussie over wat er nu echt in het boek staat. (Vert. SK)

Andrea Gagliarducci is vaticanist voor Catholic News Agency.